Calathea roseopicta (Đuôi Công): Giới thiệu, hướng dẫn chăm sóc và nhân giống

Cũng như các bài hướng dẫn khác, trước khi bắt đầu với loài Calathea roseopicta, anh chị em có thể tham khảo tên khoa học kèm hình ảnh của gần như tất cả các loài và giống thực vật thuộc chi Calathea được Codai.net tổng hợp tại link này ạ: 

• Tra cứu tên khoa học bằng hình ảnh các loài thuộc chi Calathea (Đuôi Công)

Loài Calathea roseopicta khá đặc biệt so với các loài khác trong chi này. Nó chính là nguyên gốc để phát triển ra gần 30 giống (cultivars) lai tạo (hybrid) tuyệt đẹp khác nhau, cả nhà có thể xem ảnh dưới để dễ hình dung ạ:

Để xem cụ thể hơn (hình ảnh rõ nét) hơn 27 giống Calathea roseopicta ở trên, cả nhà xem thêm ở bài này ạ: Tổng hợp 27 giống Calathea roseopicta.

Và giờ chúng ta sẽ đi sâu vào Calathea roseopicta: Giới thiệu, chăm sóc và nhân giống. Do cùng xuất phát từ một loài, nên cách chăm sóc và nhân giống của 27 loài, giống trên gần như y hệt nhau, khác biệt rất nhỏ và không đáng kể.

Calathea roseopicta (Rose-painted calathea) là một loài thực vật trong họ Marantaceae, có nguồn gốc từ Tây Bắc Brazil. Dưới đây là một số hình ảnh chúng mọc tại tự nhiên:

Nó là một loại cây lâu năm thường xanh mọc thành cụm (clump-forming evergreen perennial) có thể mọc cao đến 50 cm (20 in). Loài này trông rất giống với Calathea makoyana. Các lá tròn lớn có màu xanh đậm ở trên, màu đỏ ở dưới, được trang trí bằng các sọc màu kem hoặc hồng “vẽ” dọc theo các gân lá (gân chính và gân phụ), mép lá có lông.

Nó khá mỏng manh, yêu cầu nhiệt độ luôn lớn hơn 16° C (61 ° F) để có thể phát triển. Ở các khu vực ôn đới, các loài và giống Calathea roseopicta được trồng trong nhà như một loại cây Indoors. Nó yêu cầu nhiệt độ ổn định 18–24 ° C (64–75 ° F) (quá lạnh hoặc quá nóng có thể làm hỏng lá), độ ẩm cao thường xuyên và ánh sáng mạnh (nhưng gián tiếp, tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp). Với tên đồng nghĩa Goeppertia roseopicta, loài thực vật này đã nhận được Giải thưởng Công viên Vườn của Hiệp hội Làm vườn Hoàng gia. (Royal Horticultural Society’s Award of Garden Merit.)

Calathea roseopicta thường nở hoa vào mùa hè. Tuỳ từng giống khác nhau mà hoa có màu từ xanh lá cây nhạt, trắng hoặc hơi hồng, hơi tím. Hoa không quá xuất sắc nhưng cũng rất đáng chiêm ngưỡng. Dưới đây là ảnh hoa của một số giống Calathea roseopicta: 

Trong tiếng Anh, Calathea thường xuyên bị gọi nhầm là cây Prayer Plants (Cây Cầu Nguyện). Mọi người thường gom chung các chi sau vào thành Prayer Plants: Calathea, Maranta, Ctetanthe và Stromathe. Chính xác là chỉ có duy nhất các loài thuộc chi Maranta là cây Cầu nguyện thực sự (lá cụp vào khi đến tối và mở ra khi có ánh sáng mặt trời) khi lá cụp lại tạo ra hình dáng một người đang cúi đầu cầu nguyện và hành động này có thể thực hiện do các khớp động ở gốc lá và thân cây. 

Đối với các loài thuộc 3 chi còn lại (Calathea, Ctenante và Stromanthe), đôi khi các bạn sẽ thấy hiện tượng lá cụp vào một phần (không gập đẹp và gọn như các cây thuộc chi Maranta). Hiện tượng này sẽ xảy ra trong 2 trường hợp:

• Cây phản ứng với các thay đổi đột ngột về môi trường (tự nhiên quá nóng, tự nhiên quá lạnh, tự nhiên đất quá khô, tự nhiên đất quá ẩm,…). Xem chi tiết tại bài: Tại sao lá cây Calathea thường bị quăn lại?
• Cây thực hiện quy trình Nyctinasty. (Những chuyển động cả ngày và đêm của cây mà có sự thay đổi hình thể, dáng hình được gọi là nyctinasty. Thuật ngữ nyctinasty xảy ra buổi tối được hiểu là sự chuyển động nhịp nhàng theo nhịp sinh học của thực vật bậc cao giúp đối phó với sự thay đổi của bóng tối, hoặc đó là cách thực vật ngủ. Trong khi đó, chuyển động nyctinasty liên quan đến ánh sáng ban ngày và sự thay đổi nhiệt độ và được điều khiển bằng đồng hồ sinh học và thụ thể protein sắc tố hoặc sắc tố cảm quang phytochrome ở trong lá.)

Calathea roseopicta có thể sống được trong môi trường ánh sáng thấp, nhưng nếu được trồng trong môi trường ánh sáng trung bình đến cao, cây sẽ phát triển nhanh và khoẻ hơn. Chú ý là ánh sáng quá mạnh có thể làm cháy lá. 

Dù trồng trong nhà hay ngoài ban công, ngoài vườn, hãy cố gắng để lá hưởng một chút nắng được lọc (nắng sáng sớm hoặc chiều muộn). Ánh sáng cao và vừa đủ sẽ khiến cho các hoa văn trên lá rực rỡ hơn rất nhiều. Nếu thiếu sáng quá lâu, các hoa văn sẽ mờ đi và cây sẽ xuống tông màu trầm hơn. 

Nắng trực tiếp quá nhiều sẽ khiến cho lá bị cháy hoặc đầu lá chuyển sang màu nâu. Nếu lá có dấu hiệu chuyển nâu một số chỗ, hãy đưa cây tránh xa ánh nắng mặt trời. Những lá bị hỏng nên được cắt bỏ để cây dồn năng lượng ra lá mới đẹp đẽ và nguyên vẹn.

Cũng có một số nguyên nhân khác khiến cho lá chuyển nâu, vấn đề này sẽ được đề cập ở phần bên dưới ạ.

Kinh nghiệm cá nhân mình vẫn tuân thủ cách tưới nước của các nhà vườn Trung Quốc: “Bất Can Bất Kiêu, Kiêu Tắc Kiêu Thấu“. Đối với các loại Calathea roseopicta (cây Đuôi Công roseopicta), chỉ nên tưới nước khi đất khô tầm 1cm từ bề mặt trở xuống. Đã tưới là phải tưới đẫm (100% đất phải được thấm nước), cách dễ nhất là nhúng cả chậu cây vào đất để nước thấm dần lên từ lỗ của chậu cây từ từ lên bề mặt). Và điều quan trọng nhất là sau khi tưới thì nước phải thoát hết ra khỏi lỗ của chậu cây. Tuyệt đối không để cây “ngồi trong nước” (điều sẽ khiến cho đất bị úng, sũng và thối rễ, nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các loài Đuôi Công).

Sai lầm chết người nhưng lại rất thường gặp trong việc tưới nước các loài cây Đuôi Công, đặc biệt là các loài Calathea roseopicta là: Tưới nước theo lịch trình cố định, ví dụ: 3 ngày 1 lần hay 1 tuần 2 lần. Việc bất chấp đất còn khô hay ẩm mà vẫn cứ tưới là một điều nguy hiểm vô cùng. Đất chưa khô mà vẫn liên tục tưới sẽ dẫn đến thối rễ, nấm mốc và một loạt các vấn đề khác. Hãy kiểm tra đất trước khi tưới, chỉ tưới khi khô (Bất Can Bất Kiêu) và đã tưới là phải thấm hết và thoát hết nước (Kiêu Tắc Kiêu Thấu). 

Đối với các loài Calathea (Đuôi Công) nói chung, việc để cây hơi khô 1 tý sẽ an toàn hơn là đất hơi sũng. Khô có thể chữa được chứ úng thường gây thối rễ và không thể cứu được cây. 

Một số tips (mẹo) khi tưới nước cho các loài Đuôi Công nói chung và Đuôi Công Calathea roseopicta nói riêng: 

• Hãy tưới nước thật đẫm để làm ẩm toàn bộ đất và rễ
• Nên để nước trong xô qua đêm để nước thoát bớt hoặc hết các hoá chất có hại. 
• Luôn tưới nước có cùng nhiệt độ với môi trường để tránh gây stress rễ (do sốc nhiệt độ).
• Không bao giờ được để cây ngồi trong nước (tức là phần đáy chậu ngập nước)
• Mùa đông hãy tưới ít nước hơn. 
• Luôn kiểm tra đất trước khi tưới và chỉ tưới khi đất khô 1cm từ bề mặt trở xuống. 

Nhiệt độ lý tưởng cho các loài Calathea theo nhiều tài liệu là từ 65°F cho đến 80°F (18° – 27°C), nhưng theo kinh nghiệm cá nhân mình thấy có lẽ 18° – 24°C là khung nhiệt độ tuyệt vời nhất. Nhiệt độ trung bình trong phòng rất thích hợp để các loài Đuôi Công phá triển. Cố gắng đặt cây ở vị trí nhiệt độ ổn định. Điều này có nghĩa là nên để các loài Calathea tránh xa những khu vực hấp thụ nắng gắt, gần bộ tản nhiệt hoặc nơi có gió lùa cũng như luồng không khí thổi ra từ điều hoà. Việc này sẽ tránh các cây Đuôi Công bị căng thẳng.

Calathea rosecpicta rất nhạy cảm với việc thay đổi nhiệt độ đột ngột. Nếu cây gặp nhiệt độ nóng, lá sẽ bắt đầu cuộn lại. Trường hợp gặp phải gió lạnh, lá của chúng có thể bắt đầu héo hoặc rũ xuống.

Nhiệt độ tối thiểu cho các loài Đuôi Công thường chỉ là 55°F (12°C). Nếu nhiệt độ xuống thấp hơn nữa, cây có thể chịu những tổn thương vĩnh viễn và chết nếu tiếp tục bị bỏ quên ngoài giá rét. Kinh nghiệm cá nhân là nên mang cây vào trong nhà hoặc che chắn cho cây khi nhiệt độ xuống dưới 60°F (15°C).

Ngoài ra, một lần nữa cần lưu ý về nhu cầu ánh sáng của các loài Đuôi Công khi được trồng ở ban công, hiên nhà. Đặt ở nơi có ánh sáng tốt, nhưng tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp. Sân vườn quay về hướng Đông là lý tưởng nhất. Nếu vườn nhà anh chị em quay về hướng Nam, hãy đảm bảo Calathea roseopicta chỉ nhận được ánh sáng mặt trời le lói, lốm đốm xuyên qua các vạt cây, mái che hoặc ánh sáng mặt trời qua tôn, kính mờ trong khoản thời gian từ 11h sáng đến 3 chiều. Nếu vườn quay về hướng Tây hoặc Bắc thì nhất định phải che bằng các loại lưới cản sáng.

Luôn giữ độ ẩm cao khi trồng các loại đuôi Công trong nhà. Một cách tăng độ ẩm không khí quanh cây kinh điển là phun sương cho lá, sử dụng máy làm ẩm phòng hoặc đặt cây trên các loại khay giữ ẩm. Nhóm các cây Calathea gần nhau cũng giúp giữ ẩm cho cả cụm cây khi trồng trong nhà.

Không khí trong nhà thường có xu hướng quá khô đối với các loài cây nhiệt đới ưa ẩm. Vào mùa đông khi mọi người hay bật điều hoà nóng hoặc sưởi, việc duy trì độ ẩm phù hợp có thể là một thách thức rất lớn. Vào mùa hè nóng nực, không khí trong phòng cũng có thể bị khô một cách nhah chóng. Việc duy trì độ ẩm thích hợp sẽ giúp cho các giống cây Calathea rosecpicta không bị quăn lá hoặc rũ xuống.

Một số mẹo để đảm bảo độ ẩm cao cho các giống cây Đuôi Công roseopicta:

• Phun sương (Misting): Đổ đầy nước vào bình xịt. Nên phun sương càng mịn càng tốt và phun xung quanh cây. Cố gắng tránh phun trực tiếp lên lá, nước đọng trên lá có thể gây ra các vết sẹo trên lá sau này (do các khoáng chất thừa trong nước sẽ làm tổn thương lá tạo thành các vết bỏng, sẹo).
• Máy tạo độ ẩm (Humidifier): Nếu bạn có nhiều cây trong nhà trong một phòng, sử dụng máy tạo độ ẩm sẽ dễ dàng đạt được độ ẩm phù hợp. Thiết bị nên tự động giữ cho độ ẩm không khí luôn ở mức lớn hơn 50%.
• Khay giữ ẩm (Humidifying tray): Đặt một lớp sỏi hoặc đá vụn vào khay sâu. Đổ đầy nước sao cho ngập gần hết viên sỏi (không ngập quá chiều cao của sỏi). Đặt các chậu Calathea roseopicta lên khay, đảm bảo đáy chậu không ngập trong nước. Sự thoát hơi nước từ khay sẽ làm độ ẩm quanh cây tăng một cách tự nhiên.
• Nhóm các cây đứng gần nhau (Grouping plants): Thực vật sẽ tạo ra độ ẩm khi chúng “thở”. Việc nhóm các cây đứng sát nhau sẽ tăng độ ẩm của cả khu vực và giúp cây phát triển.

Hãy trồng Calathea roseopicta trong hỗn hợp giá thể thoát nước tốt. Điều tồi tệ nhất đối với các cây trồng trong nhà là để chúng trồng trog đất bị úng nước. Có nhiều công thức đất trồng khác nhau, nhưng nên chọn các loại giá thể thoát nước tốt như: Mụn dừa, peating moss, đá perlite, trấu hun,… Kết hợp những loại giá thể này sẽ tạo ra hỗn hợp thoát nước tốt mà vẫn giữ được độ ẩm cao.

Những thành phần khác để tạo ra hỗn hợp giá thể hoàn hảo là: Charcoal, coco coir hoặc orchid bark. Bên nước ngoài họ hay mua giá thể trộn sẵn, ví dụ sản phẩm African Violet Mix. Điều quan trọng là hỗn hợp đất phải đảm bảo: Màu mỡ (fertile), giữ ẩm tốt (moisture) và thoát nước tốt (drain well).

Có một số mẹo có thể hữu ích trong việc cải thiện chất lượng đất:

• Đảm bảo chậu có nhiều lỗ thoát nước hoặc dùng chậu đất nung (loại vật liệu có khả năng thẩm thấu nước qua thành chậu thông qua hiện tượng mao dẫn)
• Đặt một lớp đá cuội ở dưới đáy chậu để cải thiện khả năng thoát nước và thoáng khí.
• Đất trong chậu đất nung sẽ thoát nước tốt hơn và khô nhanh hơn so với các loại chậu nhựa và gốm.

Dưới đây là một ví dụ trộn giá thể để trồng Calathea roseopicta đáp ứng 3 tiêu chí (Màu mỡ – Giữ ẩm tốt – Thoát nước tốt):

• Vỏ gỗ thông vụn
• Xơ dừa vụn
• Các loạn hỗn hợp đất trồng cây Indoors (như mình hay dùng tribat + trấu hun)
• Phân tan chậm
• Xác rêu (peating moss)
• Đá perlite 

Là một trong những loài cây houseplants tương đối dễ chăm khi đặt trong nhà, Calathea rosecpicta hiếm khi cần cắt tỉa. Các lá hình bầu dục hoặc gần như tròn mọc trên thân đơn, ít phải can thiệp cắt tỉa (pruning). Thời điểm duy nhất cần xuống tay là khi anh chị em muốn loại bỏ lá hỏng, lá vàng và nâu. Công việc khá đơn giản: Cắt lá ở vị trí cuống lá nối với thân. Hãy sử dụng kéo sắc và đã được vô trùng để đảm bảo vết cắt không bị dập hoặc nhiễm trùng gây thối thân.

[acf field=”loai”] hiếm khi cần sang chậu và chỉ nên được sang chậu (repotted) tối đa 1 lần trong năm. Thông thường, nếu chậu đủ lớn, một cây thuộc loài [acf field=”loai”] sẽ phát triển tốt trong vòng 2 năm, thậm chí hơn. Nên sang chậu cho cây vào mùa xuân. Bạn nên thay giá thể mới để rễ cây có thêm không gian phát triển và xử lý các vấn đề nấm mốc trong đất cũ. 

Thời điểm tốt nhất để sang chậu [acf field=”loai”] là vào mùa phát triển của chúng: Đầu xuân đến cuối hè. 

Cách sang chậu cây [acf field=”loai”]:

• Nhẹ nhàng nhấc cây ra khỏi chậu
• Lắc để cho đất rụng ra khỏi rễ và dùng vòi nước để phun đến khi rễ không còn dính đất.
• Kiểm tra rễ xem có bất kỳ dấu hiệu nào của nấm, bệnh hoặc côn trùng có hại không. Nếu có hãy loại bỏ phần rễ hòng.
• Chọn bầu mới to hơn 5cm so với chậu hiện tại.
• Lấp đầy đáy bằng một lớp sỏi to.
• Đổ giá thể đầy 1/3 chậu.
• Đặt cây vào chậu.
• Lấp đầy các khoảng trống với hỗn hợp đất mới.
• Tưới đẫm nước và đặt ở nơi có ánh sáng tốt (không có nắng trực tiếp)
• Nếu bạn sang chậu mà vẫn dùng chậu cũ, hãy rửa sạch chậu cũ bằng nước xà phòng và cắt tỉa 1/3 độ dài của rễ. Cách sang chậu này sẽ ngăn không cho [acf field=”loai”] phát triển lớn hơn và giúp rễ có đủ không gian phát triển. 

Hãy bón phân cho các cây Calathea roseopicta mỗi 4 tuần một lần trong suốt mùa sinh trưởng – từ mùa xuân đến cuối mùa hè. Nên sử dụng các loại phân bón cân bằng phù hợp với các loại cây trong nhà và theo kinh nghiệm cá nhân của mình thì nên pha loãng theo 1/4 liều lượng trên nhãn chỉ dẫn. Tuyệt đối tránh bón phân quá liều, nếu không cây có thể bị lêu ngêu (thân dài nhanh, lá thưa) (leggy), cháy rễ (root burn) hoặc thậm chí là tử vong.

Một điều rất cần lưu ý là tuyệt đối không bón phân cho cây trồng trong nhà (houseplants) trong suốt mùa đông. Hều hết các cây indoor bản địa của vùng nhiệt đới đều sẽ ngủ đông (dormant) trong suốt mùa lạnh và không cần bất cứ loại phân bón nào.

Một mẹo nhỏ cần nhớ khi trồng các giống Calathea roseopicta trong nhà là thỉng thoảng nên rửa sạch đất. Cây trồng trong chậu thường có xu hướng tích tụ muối khoáng (buildup of minerals salts). Ngay cả khi bạn bón cây đúng cách, lượng phân dư thừa vẫn có thể tích tụ. Để cây mọc một cách khoẻ mạnh, hãy rửa trôi (flush) đất theo cách này:

• Đặt chậu cây vào bồn rửa mặt hoặc bồn tắm, hoặc xô, chậu.
• Nhẹ nhàng phun nước đẫm chậu liên tục từ 2 cho đến 3 phút để rửa trôi bớt muối.
• Để cho chậu thoát hết nước hoàn toàn.
• Sau khi rửa trôi đất, hãy đợi cho giá thể khô 1cm từ trên bề mặt xuống rồi mới tưới tiếp. Sau đó vài tuần hẵn tiếp tục bón phân.

• Sâu, bệnh ở Calathea roseopicta rất giống ở cây Rosemary: Tham khảo thêm TẠI ĐÂY ạ!

Có nhiều cách để nhân giống cây Đuôi Công, các cách phổ biến nhất là:

• Nhân giống bằng hạt
• Nhân giống bằng cách cắm cành cuttings
• Nhân giống bằng cách tách các cụm cây con (divisions) và trồng thành cây độc lập. 

Nhân giống bằng hạt thời gian tương đối lâu, còn nhâ giống bằng cách cắm cành cuttings cần phải hiểu rõ cách dùng các loại hóc môn kích rễ để tránh thối cành giâm. Cách phổ biến và đơn giản nhất hiện nay vẫn là tách các cụm cây con (divisions). Hôm nay mình xin mượn ảnh của kênh Creative Home & Garden để mình hoạ cách nhân giống này cho mọi người dễ hiểu ạ.