Không có gì bàn cãi, điều quan trọng nhất để chơi Bonsai chính là cắt tỉa cây một cách thường xuyên. Về cơ bản, có hai kỹ thuật khác nhau: Cắt tỉa để bảo trì, duy trì và tinh chỉnh dáng cây hiện tại và cắt tỉa cấu trúc, bao gồm việc cắt tỉa nghiêm ngặt hơn để tạo cho cây một dáng cơ bản.
Trước khi thảo luận về hai kỹ thuật một cách chi tiết, sẽ rất hữu ích khi xem xét một số thông tin cơ bản về cách mà cây phát triển. Điều này sẽ giúp cho các bạn hiểu làm sao để cắt tỉa cây hiệu quả nhất.
Cây có xu hướng tự nhiên để phân phối sự phát triển lên đỉnh (ở mức độ thấp hơn là ở các phần bên ngoài và nhánh), được gọi là “thống trị đỉnh cao” ‘apical dominance’. Cơ chế tự nhiên này khuyến khích cây phát triển cao hơn để ngăn chúng bị che khuất bởi những cây cạnh tranh. Bằng cách phân phối sự phát triển đến ngọn và các riềm bên ngoài, các cành bên dưới và bên trong sẽ chết đi, trong khi các nhánh trên cùng mọc ra tỷ lệ, đây là hai hiệu hứng không được mong muốn trong Bonsai.
Nền tảng cơ bản này cho thấy sự quan trọng của việc cắt tỉa, chính là kỹ thuật để chống lại sự thống trị lên đỉnh của cây. Chống lại apical dominance bằng cách cẳt tỉa ngọn và các phần bên ngoài của cây một cách kỹ lưỡng, buộc cây phải phân phối lại sự phát triển cho các phần bên dưới và bên trong.
Cắt tỉa bảo trì Bonsai
Mục tiêu là duy trì và tinh chỉnh hình dạng của cây. Như đã giải thích ở trên, cây sẽ tập trung phần lớn sự phát triển ở phần trên và phần ngoài của cây, điều quan trọng là phải cắt tỉa những khu vực sinh trưởng này thường xuyên để khuyến khích sự phát triển gần với các bộ phận bên trong và bên dưới của cây.
Khi nào nên cắt tỉa cây Bonsai?
Việc cắt tỉa bảo trì nên được thực hiện xuyên suốt mùa tăng trưởng, thường là từ tháng 3 đến tháng 9.
Làm cách nào?
Như đã đề cập trước đây, việc tắt tỉa bảo trì là cần thiết để duy trì hình dạng của cây. Để làm như vậy, chỉ cần cắt tỉa cành / chồi đã vượt qua kích thước / hình dạng dự định bằng cách sử dụng kéo cắt cành hoặc các loại kìm cắt bình thường. Sử dụng công cụ dành riêng cho Bonsai sẽ tiết kiệm thời gian và đem lại hiệu quả tốt nhất. Đừng ngại cắt tỉa cây Bonsai của bạn, điều quan trọng, hãy tập trung vào các phần ngọn và phần mọc bên ngoài, thường xuyên cắt tỉa chúng để buộc cây phân phối tăng trưởng đều hơn cho các phần còn lại và phát triển tán lá rậm rạp.
Trái ngược với cây rụng lá, cây thông và một số loại cây lá kim nên được bẻ bằng tay. Sử dụng kéo cắt tỉa ở một số loài cây lá kim sẽ dẫn đến tán lá chuyển màu nâu ở phần cắt. Để ngăn chặn điều này có thể xảy ra, hãy giữ chặt chồi non bằng ngón cái và ngón trỏ rồi nhẹ nhàng kéo nó ra, chồi sẽ đứt ra ở điểm yếu nhất và không có màu nâu nào ở điểm kết thúc. Các loài cây khác nhau cần bảo trì theo cách khác nhau, cắt hoặc nhổ ngọn, đôi khi phải kết hợp cả hai. Nên xem thêm chi tiết về các loài cây.
Một phương pháp cắt tỉa Bonsai khác là defoliation (rụng lá), trong đó bao gồm việc loại bỏ lá cây của các loại cây rụng lá trong mùa hè để buộc cây phải sản sinh lá mới. Kỹ thuật này cuối cùng dãn đến việc giảm kích thước lá và tăng sự phân nhánh. Xem thêm về kỹ thuật rụng lá defoliation các bạn nhé.
Cắt tỉa cấu trúc Bonsai
Để giúp cho cây có một hình dạng cơ bản thì thường chúng ta phải xử lý cắt bỏ các cành lớn. Quyết định xem những nhánh nào nên ở lại và những nhánh nào sẽ bị loại bỏ là rất khó khăn, không chỉ bởi vì đó là một hành động không thể đảo ngược mà còn bởi vì nó là một phần của việc cây sau này sẽ trông như thế nào. Hãy tìm hiểu thêm từ các bài chia sẻ kinh nghiệm của những chuyên gia Bonsai.
Khi nào?
Nhìn chung, đầu mùa xuân và trong một số trường hợp là cuối thu là thời điểm thích hợp nhất để cắt tỉa cấu trúc một cây (ngay trước và sau mùa sinh trưởng). Trong phần loài cây, bạn có thể kiểm tra các chi tiết cụ thể cho cây của mình, ví dụ một cây chi Sung Ficus cần thời gian khác với cây Juniper chẳng hạn.
Làm sao?
Đặt cây trên bàng ngang tầm mắt; bước đầu tiên là loại bỏ tất cả gỗ chết khỏi cây. Bây giờ hãy dành chút thời gian để quan sát cây của bạn và quyết định nhánh nào không phù hợp với thiết kế mong muốn để loại bỏ. Một vài hướng dẫn được hiển thị trong hình ảnh bên dưới, nhưng việc quyết định hình dáng tương lai của cây là một quá trình sáng tạo, không nhất thiết bị ràng buộc bởi các “quy tắc”. Có rất nhiều trang phong cách Bonsai sẽ giúp bạn.
Cắt tỉa cành dày sẽ dẫn đến việc tạo ra những vết sẹo xấu xí trên cây, nhưng bằng cách sử dụng một máy cắt lõm đặc biệt, bạn sẽ giảm hiệu ứng này đáng kể vì vết lõm mà nó ra ra khi cắt cành.Một cây khoẻ mạnh sẽ không có vấn đề gì khi bị cắt tỉa đi 1/3 tán lá. Một số lý thuyết quy định phải cắt / loại bỏ một tỷ lệ phần trăm rễ sau khi tạo dáng cây. Tuy nhiên hầu hết các chuyên gia đồng quan điểm chỉ nên thực hiện một cuộc bảo trì lớn một lần (hoặc thậm chí mỗi năm một lần). Điều này có nghĩa bạn cắt tỉa cấu trúc vào mùa xuân này và chợ đợi việc sang chậu cho đến mùa xuân năm sau (khi cây đã hoàn toàn hồi phục sau quá trình cắt tỉa cấu trúc). Nên xem thêm về cách cắt tỉa rễ cây Bonsai.
Cuối cùng, nên băng bó các cành giâm lớn bằng dán vết thương, có sẵn ở hầu hết các cửa hàng cây cảnh. Bột nhãu bảo vệ vết thương chống nhiễm trùng và giúp cây mau lành hơn. Một lần nữa, sử dụng các công cụ Bonsai phù hợp sẽ có ích đáng kể.
Cắt tỉa cây Bonsai, từng bước một
Nhấn mạnh
Cắt tỉa bảo trì có thể thực hiện quanh năm, cắt tỉa cấu trúc nên xử lý duy nhất 1 lần vào đầu mùa xuân.