Ficus pumila Snowflake (Thằn Lằn Var, Sung Thằn Lằn cẩm thạch, Thằn lằn Hoa Tuyết, Vảy Ốc cẩm thạch, Sộp Var): Giới thiệu, hướng dẫn chăm sóc và nhân giống

Cũng như các bài hướng dẫn khác, trước khi bắt đầu với giống Ficus pumila Snowflake, anh chị em có thể tham khảo tên khoa học kèm hình ảnh của gần như tất cả các loài và giống thực vật thuộc chi Sung (Ficus) được Codai.net tổng hợp tại link này ạ: 

• Tra cứu tên khoa học bằng hình ảnh các loài thuộc chi Sung (Ficus)

Để có giống Snowflake thì khởi nguồn phải bắt đầu từ loài thuần chủng Ficus pumila. Chúng ta cùng đi nhanh một chút về cội nguồn: 

Ficus pumila trong tiếng Việt được gọi là: Trầu cổ, Sung thằn lằn, thằn lằn, vảy ốc, sộp. Loài này được L. mô tả khoa học đầu tiên năm 1753.

Ficus pumila thường được gọi là Sung bò hoặc Sung leo (creeping fig, climbing fig), là một loài thực vật có hoa trong họ Dâu Tằm (mulberry family) và là loài bản địa của Đông Nam Á (nhiều nhất là ở Việt Nam), Trung Quốc và Nhật Bản. Chúng đã được tự nhiên hoá tại một số khu vực thuộc Đông Nam và Nam Trung Bộ Hoa Kỳ. Tên loài “pumila” xuất phát từ tiếng La tinh có nghĩa là “lùn”, ám chỉ kích thước nhỏ của lá cây.

Ficus pumila là một loài cây dây leo (liana) thường xanh (evergreen), có thể mọc dài từ 2,5 – 4 mét. Những tán lá non nhỏ và mỏng hơn nhiều so với lá trưởng thành được tạo ra khi cây già đi. Lá hình bầu dục, mọc đối (cordate) nhưng không đối xứng (asymmetrical), có gân đối diện nhau. Nó có thể leo hoặc mọc như một cây dây leo điển hình (liana) và bò lên cây, đá, … lên đến 4 mét chiều cao (thậm chí là cao hơn ở một số trường hợp đặc biệt). Rễ khí (aerial roots) tiết ra một chất mủ trong mờ (translucent latex) và cứng lại khi khô, cho phép các thân cây bám chặt vào các giá đỡ.

** Giải thích về thuật ngữ liana (cây dây leo): 

Cây dây leo (liana) là những cây mà thân cây thường hóa gỗ, mọc trên đất nhưng có xu hướng leo lên cây cao hơn hoặc các cấu trúc dọc khác. Cây dây leo không phải là một nhóm thực vật được xếp chung chi, họ hay bộ với nhau, mà là những cây có cùng một dạng phát triển, lối sống tương tự (không quan tâm chúng thuộc bộ, họ, chi nào).

Cây dây leo được chia ra làm nhiều loại: Một số cây leo sử dụng ngọn cuốn quanh một thân cây nào đó. Hướng quay là di truyền đã được định sẵn, tùy thuộc vào các cây có họ hàng với nhau. Calystegia sepium, Phaseolus vulgaris (đậu que) quấn theo hướng từ trái sang phải. Dioscorea communis, hoa bia quấn theo hướng từ phải sang trái. Có cây dùng bộ phận tua cuốn (mọc ra từ mầm hoặc lá cây) để bám như cây gấc, Passiflora edulis. Có cây dùng rễ để bám như dây thường xuân (Hedera helix), Đăng tiêu hoặc dùng chân bám (ví dụ như các cây thuộc chi Trinh đằng). Các cây không có bộ phận bám thì vươn ra mọi phía, nhờ các mầm có lông, móc hoặc gai để ngăn không cho thân bị rơi xuống. Các nguyên tắc này có thể thấy ở các loài như hoa hồng hay quả mâm xôi.

Cây dây leo thoát khỏi sự thiếu ánh sáng gần mặt đất mà không cần phải tạo ra một thân cây to. Chúng không phải thực vật ký sinh nên không lấy chất dinh dưỡng hoặc nước từ cây “vật chủ”. Tuy nhiên, cây dây leo đó có thể bị ảnh hưởng do bị lấy đi bớt ánh sáng ở trên cùng, bởi sự cạnh tranh về nước hoặc dinh dưỡng ở vùng gốc hoặc đơn giản là bởi trọng lượng của cây dây leo, đặc biệt là khi cây gánh đỡ đã bị suy yếu do bệnh tật. Do sự phong phú của các cây dây leo như vậy trong rừng nhiệt đới, thân cành của chúng có thể chiếm khoảng một nửa diện tích lá. Nhiều cây dây leo trong rừng mưa nhiệt đới tạo ra rễ khí sinh.

Cây dây leo đặc biệt phong phú trong rừng mưa nhiệt đới. Những cây bản địa ở Trung Âu rất nổi bật là Nho, hoa bia, dây thường xuân, một số loại quả mâm xôi, các cây thuộc chi hoa ông lão và chi Kim ngân.

Như cái tên “creeping fig” (Sung leo) nói lên tất cả, loài thực vật này có thói quen leo, bám và thường được sử dụng trong các khu vườn cũng như cảnh quan như cây phủ bề mặt (đất hoặc thân cây, mảng tường). Cây chỉ chịu được đến 1 độ C (34 độ F) và không chịu được thời tiết có sương giá. Chính vì lý do này mà ở các nước ôn đới, Ficus pumila được coi là một loài cây trồng trong nhà (indoor plants). Đây là một cây phát triển nhanh và ít cần sự chăm sóc. Ở một số khu vực, cây được liệt vào danh sách loài xâm lấn. Rễ phụ và tua cuốn của cây không hợp với các bề mặt tường có kết cấu vữa kém vì có thể gây hư hỏng nhẹ phần vữa này.

Ficus pumila đã đạt giải thưởng Công viên Vườn của Hiệp hội Làm vườn Hoàng gia (Royal Horticultural Society’s Award of Garden Merit.)

Theo một số tài liệu (chưa được khẳng định 100%), cây cần ong bắp cày Blastophaga pumilae để thụ phấn và được ấu trùng của loài bướm Marpesia petreus cho ăn.

Giống như các loài thực vật khác trong họ Moraceae, tiếp xúc với nhựa cây màu trắng đục của Ficus pumila có thể gây ra bệnh viêm da phytophotodermatitis, có khả năng gây viêm da nghiêm trọng đối với những người có da yếu và nhạy cảm. Mặc dù loài cây này không độc nhưng Ficus pumila được liệt kê trong Cơ sở dữ liệu FDA về các loài thực vật có độc. (tham khảo: “FDA Poisonous Plant Database”. U.S. Food & Drug Administration. Retrieved 11 December 2018.)

Và giờ chúng ta sẽ đi sâu vào giống Ficus pumila Snowflake: Giới thiệu, chăm sóc và nhân giống. Do cùng xuất phát từ một loài, nên cách chăm sóc và nhân giống của các giống lai tạo gần như y hệt nhau, khác biệt rất nhỏ và không đáng kể.

Ficus pumila Snowflake là một trong khoảng hơn 10 giống lai tạo được ghi nhận và biết đến trong giới chơi cây cảnh, cùng tham khảo một số giống lai tạo khác: 

1. Ficus pumila Snowflake (ảnh chụp tại ban công nhà mình, Dũng Cá Xinh) 
2. Ficus pumila var. awkeotsang
3. Ficus pumila Variegata 
4. Ficus pumila var. minima
5. Ficus pumila Bellus
6. Ficus pumila Curly
7. Ficus pumila var. quercifolia
8. Ficus pumila White
9. Ficus pumila White Sunny
10. Ficus pumila variegated

Một số dạng đột biến của Ficus pumila có thể biến toàn bộ 1 lá hay toàn bộ lá trên 1 thân chuyển sang màu trắng hoặc hồng. Ví dụ:

Chính vì những lá màu hồng này nên vô tình mọi người hay nhầm lẫn với một giống đến từ chi khác, để rồi sau đó gọi nhầm thành Ficus pumila var. 2 trong số nhiều giống cây dễ bị lôi sang “Ficus pumila” nhất là: Trachelospermum asiaticum Snow n Summer (cây có lá cẩm thạch màu xanh, trắng, hồng và đỏ) và Trachelospermum asiaticum Ogon Nishiki (cây có lá cẩm thạch xanh lá cây, xanh đậm, vàng, cam) 

Do sự nhầm lẫn tai hại này nên rất nhiều người mua về và mãi mãi không thấy cây Vảy Ốc Cẩm Thạch, Vảy Ốc Var (thực ra là: Trachelospermum asiaticum Snow n Summer) bám và leo tường như Vảy Ốc Xanh. Trachelospermum là một chi thực vật chỉ bò ngang hoặc leo dàn dạng đơn giản chứ không có cơ chế tiết dịch trong suốt và cứng lại khi khô để bám chặt tường như Ficus pumila. 

Ficus pumila Snowflake (Vảy Ốc Cẩm Thạch) có thể sống được trong môi trường ánh sáng trung bình, nhưng nếu được trồng trong môi trường ánh sáng trung bình đến cao, cây sẽ phát triển nhanh và khoẻ hơn.

Dù trồng trong nhà hay ngoài ban công, ngoài vườn, hãy cố gắng để lá hưởng ánh nắng được lọc một phần (để đảm bảo dù bạn có quên tưới nước cây cũng không bị khô nhanh). Ánh sáng cao và vừa đủ sẽ khiến cho các phần viền trắng trên lá sáng và nét hơn. Nếu thiếu sáng quá lâu, các lá mới ra sẽ có xu hướng xanh và mất dần viền trắng. 

Kinh nghiệm cá nhân mình vẫn tuân thủ cách tưới nước của các nhà vườn Trung Quốc: “Bất Can Bất Kiêu, Kiêu Tắc Kiêu Thấu“. Đối với Thằn Lằn Var (Ficus pumila Snowflake), chỉ nên tưới nước khi đất khô tầm 0,5cm từ bề mặt trở xuống. Đã tưới là phải tưới đẫm (100% đất phải được thấm nước), cách dễ nhất là nhúng cả chậu cây vào đất để nước thấm dần lên từ lỗ của chậu cây từ từ lên bề mặt). Và điều quan trọng nhất là sau khi tưới thì nước phải thoát hết ra khỏi lỗ của chậu cây. Tuyệt đối không để cây “ngồi trong nước” (điều sẽ khiến cho đất bị úng, sũng và thối rễ, nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các giống Ficus pumila).

Sai lầm chết người nhưng lại rất thường gặp trong việc tưới nước các loài cây chi Sung (Ficus), đặc biệt đối với các giống Ficus pumila (bao gồm Ficus pumila Snowflake) là: Tưới nước theo lịch trình cố định, ví dụ: 3 ngày 1 lần hay 1 tuần 2 lần. Việc bất chấp đất còn khô hay ẩm mà vẫn cứ tưới là một điều nguy hiểm. Đất chưa khô mà vẫn liên tục tưới sẽ dẫn đến thối rễ, nấm mốc và một loạt các vấn đề khác. Hãy kiểm tra đất trước khi tưới, chỉ tưới khi khô (Bất Can Bất Kiêu) và đã tưới là phải thấm hết và thoát hết nước (Kiêu Tắc Kiêu Thấu). 

Do thân của Ficus pumila Snowflake có thể mọc dài lên đến 4 mét khi được leo tường nên thể tích thân lá so với gốc rễ là rất lớn, rễ cây nên thường xuyên được giữ ẩm (nhưng không phải là úng). 

Một số tips (mẹo) khi tưới nước cho loài Ficus pumila và các giống lai tạo (bao gồm Trầu Cổ Snowflake)

• Hãy tưới nước thật đẫm để làm ẩm toàn bộ đất và rễ
• Nên để nước trong xô qua đêm để nước thoát bớt hoặc hết các hoá chất có hại. 
• Luôn tưới nước có cùng nhiệt độ với môi trường để tránh gây stress rễ (do sốc nhiệt độ).
• Không bao giờ được để cây ngồi trong nước (tức là phần đáy chậu ngập nước)
• Mùa đông hãy tưới ít nước hơn. 
• Luôn kiểm tra đất trước khi tưới và chỉ tưới khi đất khô 1cm từ bề mặt trở xuống. 

Nhiệt độ lý tưởng cho các loài Calathea theo nhiều tài liệu là 15° – 32°C, nhưng theo kinh nghiệm cá nhân mình thấy có lẽ 18° – 24°C với nắng to là khung nhiệt độ tuyệt vời nhất. Cố gắng đặt cây ở vị trí nhiệt độ ổn định. Điều này có nghĩa là nên để các loài Ficus pumila tránh xa những khu vực hấp thụ nắng quá gắt, gần bộ tản nhiệt hoặc nơi có gió lùa cũng như luồng không khí thổi ra từ điều hoà. Việc này sẽ tránh cây gặp căng thẳng. 

Nhiệt độ tối thiểu cho các loài Đuôi Công thường chỉ là 34°F (1°C). Nếu nhiệt độ xuống thấp hơn nữa, cây có thể chịu những tổn thương vĩnh viễn và chết nếu tiếp tục bị bỏ quên ngoài giá rét. Kinh nghiệm cá nhân là nên mang cây vào trong nhà hoặc che chắn cho cây khi nhiệt độ xuống dưới 10°C.

Luôn giữ độ ẩm cao khi trồng Ficus pumila. Một cách tăng độ ẩm không khí quanh cây kinh điển là phun sương cho lá, sử dụng máy làm ẩm phòng hoặc đặt cây trên các loại khay giữ ẩm. Nhóm các cây Ficus pumila gần nhau cũng giúp giữ ẩm cho cả cụm cây khi trồng trong nhà hoặc ngoài trời.

Không khí trong nhà thường có xu hướng quá khô đối với các loài cây nhiệt đới ưa ẩm. Vào mùa đông khi mọi người hay bật điều hoà nóng hoặc sưởi, việc duy trì độ ẩm phù hợp có thể là một thách thức rất lớn. Vào mùa hè nóng nực, không khí trong phòng cũng có thể bị khô một cách nhanh chóng. Việc duy trì độ ẩm thích hợp sẽ giúp cho các giống cây Ficus pumila không bị héo khô lá. 

Một số mẹo để đảm bảo độ ẩm cao cho các giống cây Ficus pumila:

• Phun sương (Misting): Đổ đầy nước vào bình xịt. Nên phun sương càng mịn càng tốt và phun xung quanh cây. 
• Máy tạo độ ẩm (Humidifier): Nếu bạn có nhiều cây trong nhà trong một phòng, sử dụng máy tạo độ ẩm sẽ dễ dàng đạt được độ ẩm phù hợp. Thiết bị nên tự động giữ cho độ ẩm không khí luôn ở mức lớn hơn 50%.
• Khay giữ ẩm (Humidifying tray): Đặt một lớp sỏi hoặc đá vụn vào khay sâu. Đổ đầy nước sao cho ngập gần hết viên sỏi (không ngập quá chiều cao của sỏi). Đặt các chậu cây lên khay, đảm bảo đáy chậu không ngập trong nước. Sự thoát hơi nước từ khay sẽ làm độ ẩm quanh cây tăng một cách tự nhiên.
• Nhóm các cây đứng gần nhau (Grouping plants): Thực vật sẽ tạo ra độ ẩm khi chúng “thở”. Việc nhóm các cây đứng sát nhau sẽ tăng độ ẩm của cả khu vực và giúp cây phát triển.

Hãy trồng Ficus pumila Snowflake trong hỗn hợp giá thể thoát nước tốt. Điều tồi tệ nhất đối với các cây trồng trong nhà là để chúng trồng trog đất bị úng nước. Có nhiều công thức đất trồng khác nhau, nhưng nên chọn các loại giá thể thoát nước tốt như: Mụn dừa, peating moss, đá perlite, trấu hun,… Kết hợp những loại giá thể này sẽ tạo ra hỗn hợp thoát nước tốt mà vẫn giữ được độ ẩm cao.

Những thành phần khác để tạo ra hỗn hợp giá thể hoàn hảo là: Charcoal, coco coir hoặc orchid bark. Điều quan trọng là hỗn hợp đất phải đảm bảo: Màu mỡ (fertile), giữ ẩm tốt (moisture) và thoát nước tốt (drain well).

Có một số mẹo có thể hữu ích trong việc cải thiện chất lượng đất:

• Đảm bảo chậu có nhiều lỗ thoát nước hoặc dùng chậu đất nung (loại vật liệu có khả năng thẩm thấu nước qua thành chậu thông qua hiện tượng mao dẫn)
• Đặt một lớp đá cuội ở dưới đáy chậu để cải thiện khả năng thoát nước và thoáng khí.
• Đất trong chậu đất nung sẽ thoát nước tốt hơn và khô nhanh hơn so với các loại chậu nhựa và gốm.

Ví dụ một loại đất và giá thể trộn mình đã và đang trồng cho Ficus pumila Snowflake thấy rất ok là: CODAI SOIL BALANCE

Vảy ốc Hoa Tuyết hiếm khi cần cắt tỉa (pruning). Thời điểm duy nhất cần xuống tay là khi anh chị em muốn loại bỏ lá hỏng, lá vàng và nâu. Công việc khá đơn giản: Cắt lá ở vị trí cuống lá nối với thân. Hãy sử dụng kéo sắc và đã được vô trùng để đảm bảo vết cắt không bị dập hoặc nhiễm trùng gây thối thân.

[acf field=”loai”] hiếm khi cần sang chậu và chỉ nên được sang chậu (repotted) tối đa 1 lần trong năm. Thông thường, nếu chậu đủ lớn, một cây thuộc loài [acf field=”loai”] sẽ phát triển tốt trong vòng 2 năm, thậm chí hơn. Nên sang chậu cho cây vào mùa xuân. Bạn nên thay giá thể mới để rễ cây có thêm không gian phát triển và xử lý các vấn đề nấm mốc trong đất cũ. 

Thời điểm tốt nhất để sang chậu [acf field=”loai”] là vào mùa phát triển của chúng: Đầu xuân đến cuối hè. 

Cách sang chậu cây [acf field=”loai”]:

• Nhẹ nhàng nhấc cây ra khỏi chậu
• Lắc để cho đất rụng ra khỏi rễ và dùng vòi nước để phun đến khi rễ không còn dính đất.
• Kiểm tra rễ xem có bất kỳ dấu hiệu nào của nấm, bệnh hoặc côn trùng có hại không. Nếu có hãy loại bỏ phần rễ hòng.
• Chọn bầu mới to hơn 5cm so với chậu hiện tại.
• Lấp đầy đáy bằng một lớp sỏi to.
• Đổ giá thể đầy 1/3 chậu.
• Đặt cây vào chậu.
• Lấp đầy các khoảng trống với hỗn hợp đất mới.
• Tưới đẫm nước và đặt ở nơi có ánh sáng tốt (không có nắng trực tiếp)
• Nếu bạn sang chậu mà vẫn dùng chậu cũ, hãy rửa sạch chậu cũ bằng nước xà phòng và cắt tỉa 1/3 độ dài của rễ. Cách sang chậu này sẽ ngăn không cho [acf field=”loai”] phát triển lớn hơn và giúp rễ có đủ không gian phát triển. 

Hãy bón phân cho các cây Ficus pumila Snowflake mỗi 4 tuần một lần trong suốt mùa sinh trưởng – từ mùa xuân đến cuối mùa hè. Nên sử dụng các loại phân bón cân bằng phù hợp với các loại cây trong nhà và theo kinh nghiệm cá nhân của mình thì nên pha loãng theo 1/4 liều lượng trên nhãn chỉ dẫn. Tuyệt đối tránh bón phân quá liều, nếu không cây có thể bị lêu ngêu (thân dài nhanh, lá thưa) (leggy), cháy rễ (root burn) hoặc thậm chí là tử vong.

Một điều rất cần lưu ý là tuyệt đối không bón phân cho cây trồng trong nhà (houseplants) trong suốt mùa đông. Hều hết các cây indoor bản địa của vùng nhiệt đới đều sẽ ngủ đông (dormant) trong suốt mùa lạnh và không cần bất cứ loại phân bón nào.

Một mẹo nhỏ cần nhớ khi trồng các giống Ficus pumila trong nhà là thỉnh thoảng nên rửa sạch đất. Cây trồng trong chậu thường có xu hướng tích tụ muối khoáng (buildup of minerals salts). Ngay cả khi bạn bón cây đúng cách, lượng phân dư thừa vẫn có thể tích tụ. Để cây mọc một cách khoẻ mạnh, hãy rửa trôi (flush) đất theo cách này:

• Đặt chậu cây vào bồn rửa mặt hoặc bồn tắm, hoặc xô, chậu.
• Nhẹ nhàng phun nước đẫm chậu liên tục từ 2 cho đến 3 phút để rửa trôi bớt muối.
• Để cho chậu thoát hết nước hoàn toàn.
• Sau khi rửa trôi đất, hãy đợi cho giá thể khô 1cm từ trên bề mặt xuống rồi mới tưới tiếp. Sau đó vài tuần hẵn tiếp tục bón phân.

• Sâu, bệnh ở Calathea roseopicta rất giống ở cây Rosemary: Tham khảo thêm TẠI ĐÂY ạ!

Có nhiều cách để nhân giống loài Ficus pumila cũng như giống Ficus pumila Snowflake, mình xin chia sẻ 3 cách mình hay dùng nhất:

• Nhân giống bằng cách cắt các cuttings (cành giâm có ngọn) và cắm vào nước
• Nhân giống bằng cách chia thân ra các đoạn chưa nodes và cắm vào giá thể nhẹ (đất nung, đá perlites)
• Nhân giống bằng cách cắt và cắm ngọn chứa nodes (phần mấu, mắt) vào các hỗn hợp giá thể nhẹ, thoát nước tốt và có đủ chất dinh dưỡng. 

Mình sử dụng hình ảnh nhân giống với loài Vảy Ốc xanh Ficus pumila, đối với các loại Vảy Ốc lai tạo khác như Ficus pumila Snowflake, cách thức tương tự 100%.