- Nguồn: [Ebook Việt Hoá] BONSAI and HOUSEPLANTS for Beginners – Anne Duval (Bonsai và Cây Cảnh trong nhà Houseplants cho người mới bắt đầu)
- Biên tập: Dũng Cá Xinh (Tháng 08/2021)
- Dịch: Huyền Nguyễn
English
How To Get Start
1. Make sure you pick the right tree species for the environment in which you live.
2. Indoor or outdoor?
3. Make sure you’re talking about the scale of everything.
4. When you’re ready to choose a plant to become your bonsai tree, make sure you’re looking for a good, vibrant plant with a new, green leaf / needle color.
5. Choose the right pot for your bonsai tree.
Growing Bonsai From Seed
Stratification
Where?
When?
From seedling to Bonsai
How To Pot Your Bonsai Tree
Pruning And Shaping
1. Pruning of esthetics.
2. Pruning for Maintenance
Tiếng Việt
Dành cho những ai chưa biết, cây Bonsai là những cây nhỏ được trồng trong chậu. Thuật ngữ cây Bonsai đề cập đến việc người Nhật Bản trồng cây và về cơ bản là chăm sóc chúng giống như các cây lớn. Đây là một truyền thống đã tồn tại hơn một nghìn năm ở Nhật Bản.
Những cây trồng theo cách này trông rất đẹp và độc đáo, đồng thời chúng cũng khá dễ trồng và dễ chăm sóc. Nếu bạn quan tâm đến việc tự mình trồng chúng, bạn đã đến đúng nơi rồi đấy. Hãy cùng tìm hiểu kĩ hơn về cách trồng, chăm sóc hoặc mua cây bonsai.
Bạn có thể sở hữu nhiều ‘loại’ cây bonsai khác nhau, sau đây chúng tôi sẽ giới thiệu một số loại cây phổ biến nhất mà bạn sẽ bắt gặp.
Đây là kiểu cây bonsai mọc thẳng đứng, nhưng vẫn có những đường cong nhẹ nhàng ở thân cây. Khi thân cây vươn lên khỏi mặt đất, một nhánh của nó sẽ nhô lên trước, sau đó uốn lượn vài lần trước khi lên tới ngọn cây.
Rất có thể bạn đã nhìn thấy loại cây bonsai này vì đây là loại cây phổ biến nhất. Loại cây này lí tưởng với người mới bắt đầu bởi nó phù hợp với hầu hết các loại cây, đặc biệt là cây lá rụng và cây có hoa như cây Du (Elm), Mận (Plum), Mộc qua (Quince) và cây Phong (Maple).
Với kiểu dáng này, thân cây hoàn toàn thẳng đứng và có độ vót rõ ràng với phần gốc lớn nhất. Để tạo được dáng này cây sẽ cần sự hỗ trợ của bộ nebari (rễ bề mặt) tỏa tròn cân xứng (hoặc cấu trúc rễ).
Trong tự nhiên, kiểu dáng này xuất hiện ở một số loài cây chẳng hạn như các loại cây lá kim và các cây phát triển trong một khu vực thoáng đãng, không phải cạnh tranh về ánh sáng.
Đây là những loại cây vô cùng sang trọng và bất diệt, chúng sẽ mang đến rất nhiều giá trị cho những nơi bạn trồng chúng.
Kiểu nghiêng (Shakan)
Kiểu cây bonsai này gồm một thân cây mọc nghiêng so với mặt đất nơi nó phát triển, trông giống như một cái cây bị gió lớn thổi nghiêng sang một bên. Mặc dù trông rất khác biệt và kỳ quặc nhưng đây lại là một khởi đầu tuyệt vời nếu bạn quyết định trồng cây bonsai theo kiểu dáng đặc biệt này.
Bắt đầu như thế nào?
Dưới đây là một số bước trồng cây Bonsai của riêng bạn.
1. Đảm bảo chọn đúng loại cây phù hợp với môi trường bạn đang sinh sống.
Cây bonsai được tạo ra từ rất nhiều loại cây, cả một số loại cây nhiệt đới và các giống cây có thể không phù hợp với nhiều kiểu thời tiết khác. Vì lý do đó, bạn sẽ phải nghiên cứu xem khu vực bạn ở nằm trong vùng độ cứng nào và loại cây nào có thể phát triển tốt nhất ở khu vực đó.
Nếu bạn vẫn không chắc mình nên chọn loại cây nào, nhân viên tại các vườn ươm và các cửa hàng cung ứng đồ làm vườn tại địa phương sẽ giúp bạn lựa chọn.
Một số loại cây bonsai được ưa chuộng bao gồm cây Bách xù (Juniper), một loại cây thường xanh cứng, có thể phát triển mạnh ở bất kỳ vùng khí hậu phía Bắc nào và thậm chí là ở một số vùng ấm hơn. Vân sam (Spruce), Tuyết tùng (Cedar) và Thông (Pine) cũng là những lựa chọn rất phổ biến, chúng tôi rất thích sử dụng các loại cây như cây Phong Nhật Bản, cây Du (Elm) và cây Sồi (Oak). Còn đối với cây nhiệt đới, Phỉ thúy và Hoa hồng tuyết là sự lựa chọn tuyệt vời để làm cây bonsai trong nhà tại những nơi có khí hậu ôn đới hoặc mát mẻ.
2. Trong nhà hay ngoài trời?
Nghe có vẻ đây không phải là một vấn đề lớn, nhưng bạn chắc chắn nên biết liệu mình đang muốn trồng cây bonsai ngoài trời hay trong nhà vì nhu cầu của mỗi cây sẽ khác nhau rất nhiều.
Thông thường, cây trong nhà sẽ nhận được ít ánh sáng hơn và luôn khô ráo, trong khi đó khu vực ngoài trời lại nhận được nhiều ánh nắng và nước mưa tự nhiên. Vì lý do này, có một số giống cây nên để bên trong hoặc bên ngoài còn tùy thuộc vào việc đó là loại cây gì.
Các cây trồng ngoài trời phổ biến: cây Sồi (Oak), cây Bạch dương (Birch), cây Dẻ gai (Beech), cây Bạch quả(Ginkgo), cây Du (Elm), cây Thông rụng lá (Larch), cây Bách xù (Juniper) và cây Bách (Cypress).
Các cây trồng trong nhà phổ biến: Cây Dành dành (Gardenia), cây Hoàng dương Kingsville (Kingsville boxwood), cây chi Sung (Ficus), Hoa hồng tuyết (Serissa), và cây Cau Hawaii (Hawaiian parasol).
3. Đảm bảo rằng bạn nghĩ đến quy mô.
Cây bonsai có nhiều kích cỡ khác nhau. Bạn có thể trồng những cây đã phát triển đầy đủ cao khoảng 15 cm (6 inches) và bất cứ đâu cao tới khoảng 92 cm (3 feet), điều này phụ thuộc vào loại cây bạn định trồng.
Tuy nhiên, bạn cần xem xét kỹ kích thước của cây bonsai thật. Bạn cũng cần xem xét kỹ kích thước căn phòng bạn có ở nhà, ở văn phòng và bên ngoài, cũng như kích thước của chậu cây và hàm lượng ánh sáng mặt trời sẵn có.
4. Khi bạn đã chọn được cây để làm bonsai, đảm bảo rằng đó là giống cây tốt, rực rỡ với lá xanh.
Tuy nhiên, khi bạn quyết định trồng cây từ hạt, bạn sẽ kiểm soát được quá trình phát triển của cây tốt hơn ở mọi loại thời điểm. Tuy vậy, bạn sẽ phải đợi đến năm năm để cây phát triển từ một hạt giống thành một cây phát triển hoàn chỉnh. Lựa chọn đó chỉ thực sự phù hợp nếu bạn muốn đầu tư gì đó trong vài năm và không yêu cầu có ngay sản phẩm cuối cùng.
Bạn cũng có thể trồng cây bonsai bằng phương pháp giâm cành. Giâm cành chỉ đơn giản là cắt một nhánh từ cây đang phát triển và cấy xuống đất để tạo ra một cây mới (nhưng giống nhau 100% về mặt di truyền). Đây cũng là một cách khá ổn nếu bạn muốn kiểm soát quá trình phát triển của cây mà không muốn trồng cây bằng hạt.
5. Chọn chậu phù hợp với cây bonsai.
Bonsai trồng trong chậu sẽ bị hạn chế sinh trưởng. Do đó, bạn cần phải chọn một chiếc chậu đủ lớn để có thể chứa đủ đất bao phủ bộ rễ của cây. Đầu tiên, hãy nhớ rằng chọn đúng loại cây sẽ giúp quá trình này dễ dàng hơn rất nhiều..
Khi tưới nước cho cây bonsai, cây sẽ hút nước từ đất qua rễ. Nếu trong chậu không có đủ đất, cây sẽ không thể giữ được độ ẩm cần thiết.
Điều quan trọng nhất là bạn phải tạo một hoặc hai lỗ thoát nước ở đáy chậu. Những lỗ này sẽ ngăn ngừa thối rễ và giữ cho cây an toàn.
Rất nhiều người mới chơi bonsai chọn trồng cây vào các thùng chứa đơn giản và hữu ích, sau đó họ chuyển chúng sang các chậu có tính thẩm mỹ cao hơn khi cây đã phát triển đầy đủ. Nếu bạn đang sở hữu loại cây dễ gãy, đây sẽ là ý tưởng tuyệt vời bởi bạn sẽ tránh được việc mua chậu đắt tiền trước khi bạn biết cây của mình có thành công hay không
Trồng Bonsai từ hạt giống
Trong tiếng Nhật: “Misho” – trồng Bonsai từ hạt giống là phương pháp rất hữu ích, cho phép bạn toàn quyền kiểm soát quá trình sinh trưởng của cây. Mặc dù phải mất một thời gian dài (ít nhất là ba năm) mới có thể uốn cây nhưng đây là cách duy nhất để trồng Bonsai ngay từ những bước đầu tiên!
Trước hết, bạn cần kiếm hạt giống, bạn có thể lấy hạt từ những cây trong khu vực bạn ở hoặc có thể chọn mua từ các cửa hàng (trực tuyến). Hãy nhớ rằng không có thứ gọi là “hạt giống cây Bonsai” đặc biệt bởi Bonsai được tạo ra từ những loại cây thông thường.
Khi đã thu hoạch hạt giống từ những cây mọc ở nơi bạn sống, tốt nhất là nên gieo hạt vào mùa thu, nhưng nếu bạn muốn gieo hạt trái mùa (ví dụ vào mùa xuân) hoặc nếu bạn mua hạt giống trực tuyến, hoặc trồng những cây loại cây không sinh trưởng trong môi trường khí hậu địa phương, thì cần phải thực hiện một quy trình gọi là “phân cấp”.
Sự phân cấp
Hạt của nhiều loài cây sống qua được mùa đông và nảy mầm vào đầu mùa xuân để kéo dài tối đa mùa sinh trưởng đầu tiên của mình. Trên thực tế, hầu hết những hạt giống này sẽ chỉ có thể sinh trưởng sau khi trải qua một mùa lạnh.
Vì vậy, nếu muốn gieo hạt Bonsai, bạn có thể nhân giống vào mùa lạnh bằng cách bảo quản hạt ở nơi lạnh trong vài tuần để tăng đáng kể tỷ lệ nảy mầm. Hạt giống của hầu hết các loài cây trước tiên phải được ngâm trong nước và sau đó bảo quản trong tủ lạnh trong một hoặc hai tháng. Thời gian chính xác và nhiệt độ tối ưu sẽ phụ thuộc vào từng loại cây, hãy tìm nhanh trên mạng để có trả lời chính xác.
Với những người mới bắt đầu, quá trình này có thể hơi phức tạp, vì thế bạn nên thu thập hạt giống từ các loại cây ở gần nơi bạn sống, giữ gìn hạt giống và trồng chúng vào đầu mùa xuân, giống như Mẹ thiên nhiên vẫn hay làm vậy!
Tìm hạt giống ở đâu?
Như đã đề cập trước đó, vào mùa thu, bạn có thể thu lượm hạt giống ở những cây mọc trong rừng. Các loại hạt như hạt Dẻ (Chestnut) và hạt Sồi (Acorn) rất dễ tìm thấy trong rừng. Có thể tìm thấy hạt giống cây Lá kim (Conifer) trong các nón thông. Khi đã thu hái xong nón thông, bạn cần bảo quản chúng ở nơi ấm áp để hạt giống từ các vảy thông rơi ra. Bạn cũng có thể mua nhiều loại hạt giống sẵn có khác ở những cửa hàng Bonsai (trực tuyến).
Gieo hạt khi nào?
Mùa thu là thời điểm gieo hạt tốt nhất, vì thế bạn sẽ phải tuân thủ theo thời gian tự nhiên, sau khi nảy mầm vào đầu mùa xuân cây con sẽ có cả một mùa hè để sinh trưởng. Điều này cũng đảm bảo rằng bạn không cần phải suy nghĩ đến quá trình phân cấp.
Từ cây con đến Bonsai
Trước khi bắt đầu nhân giống cây từ hạt, trước tiên chúng ta cần xem xét các giai đoạn phát triển của cây con. Trồng Bonsai từ hạt sẽ là một bài kiểm tra về sức chịu đựng, nhưng đó lại là một cách rất hay để tạo kiểu cho cây Bonsai mà không cần phải cắt tỉa những cành dày (thường xuất hiện trong tạo kiểu cho cây Yamadori hoặc trong vườn ươm).
Cách trồng cây Bonsai
Để trồng cây vào chậu bạn muốn, trước tiên bạn phải lấy cây ra khỏi nơi bạn trồng và làm sạch rễ. Hãy hết sức cẩn thận khi cắt cây để không làm hỏng hoặc gãy thân chính. Cố gắng dùng xẻng làm vườn bẩy cây lên để không làm hư hại đến cây.
Đảm bảo là bạn đã quét sạch đất bám ở trong và ngoài hệ thống rễ. Bạn có thể dùng đũa, nhíp và cào rễ để giúp quá trình này diễn ra dễ dàng hơn.
Bạn có thể cắt bớt rễ. Nếu không quản lý tốt sự phát triển của rễ, cây bonsai có thể phát triển vượt ra khỏi vật chứa. Chỉ cần cắt bỏ những rễ nào cực lớn và dày, cũng như loại bỏ những rễ nào đâm ngược lên trên. Còn lại là một mạng lưới rễ dày và mỏng nằm gần bề mặt đất.
Bởi vì nước được hấp thụ qua các đầu rễ, thế nên thay vì chỉ có một vài rễ to, nhiều rễ nhỏ sẽ tốt hơn.
Đầu tiên, bạn cần chuẩn bị một cái chậu mới để trồng cây. Đảm bảo rằng đất trồng cây phải sạch để cây đạt chiều cao cần thiết. Dưới đáy chậu rải thêm một lớp đất thô làm nền, sau đó thêm một lớp đất mịn và tơi lên trên. Đảm bảo lớp đất đó thoát nước tốt để rễ không bị úng.
Ở phía trên cùng của chậu, bạn nhớ chừa một khoảng trống nhỏ để có thể bao phủ rễ cây khi cho vào chậu
Khi trồng cây trong chậu, hãy đảm bảo rằng cây được đặt chính xác ở vị trí mà bạn mong muốn. Sau đó, bạn có thể bao phủ rễ bằng phần đất thoát nước tốt còn lại để giữ cố định cây. Cuối cùng, bạn có thể phủ một lớp rêu hoặc đá để tạo thẩm mỹ.
Nếu gặp khó khăn trong việc giữ cây đứng thẳng, bạn chỉ cần luồn một sợi dây cứng từ đáy chậu qua các lỗ thoát nước và cuốn dây xung quanh bộ rễ để giữ cây cố định.
Bạn cũng có thể đặt thêm các lưới che trên các lỗ thoát nước để ngăn chặn xói mòn đất. Hiện tượng này xảy ra khi nước đưa đất ra khỏi chậu thông qua các lỗ thoát nước.
Cắt tỉa và tạo hình
Để trông đẹp hơn, bạn cần cắt tỉa cây Bonsai đều đặn và thường xuyên. Dưới đây là một vài kiểu cắt tỉa để cây có thế đẹp và mang lại cảm giác tốt hơn.
1. Cắt tỉa thẩm mỹ
Đảm bảo rằng bạn không gây hại quá nhiều hoặc cản trở sự phát triển của cây, bạn chỉ nên cắt tỉa cây với mục đích thẩm mỹ khi cây ngủ đông, thường là trong những tháng mùa đông từ tháng mười một đến tháng hai.
Bạn cũng cần cắt bỏ những cành lớn chìa ra khỏi cây, cũng như những cành có dáng xấu. Khi cắt tỉa hãy cắt từng nhánh phía trên mắt cây để cây cân bằng. Hãy sử dụng dụng cụ cắt cành để vết cắt trông đẹp hơn.
Nếu bạn muốn ánh sáng chiếu được đến các nhánh cây ở bên dưới, hãy tỉa các cành con và cành ở ngọn cây. Cách này cũng giúp bạn định hình tán cây theo hình dạng và kích thước mà bạn ưa thích. Dùng kéo cắt cành cắt tỉa những cành mọc lệch để tán cây được cân đối và lên dáng đẹp.
Khi bạn thấy bất kì chồi nhỏ nào mọc trên cành hoặc thân cây, hãy dùng tay ngắt chúng đi để cây trông gọn gàng và sáng sủa hơn.
2. Cắt tỉa để bảo dưỡng cây
Dưới đây là một số bước cần thực hiện thường xuyên để bảo dưỡng chung cho cây bonsai.
Chắc chắn rằng bạn đã loại bỏ hết cành khô, cỏ dại và lá rụng xung quanh chậu bonsai và trên thân cây. Hãy cẩn thận loại bỏ tất cả cỏ dại, nhưng cần làm nhẹ nhàng để không làm hại bộ rễ của cây.
Luôn luôn cắt tỉa những cành bị gãy hoặc xoắn. Những cành mắc vào nhau để lại vết thương sẽ gây bệnh hoặc sâu bệnh cho cây. Cách này cũng áp dụng cho những cành bị gãy, chúng cần được cắt bỏ cẩn thận để cây dành năng lượng cho sự phát triển mới.
Bạn cũng nên cắt bỏ các cành nhỏ và chỉ để từ 3 đến 4 mắt trên một cành. Những mắt này là nơi để lá mọc ra, trên mỗi cành không được có nhiều hơn bốn mắt. Dùng kéo cắt cành để cắt sạch các mắt còn lại.
Tất nhiên, bạn có thể áp dụng cách cắt tỉa này quanh năm, đặc biệt là trong những tháng cây bonsai sinh trưởng mạnh. Thông thường, mùa xuân và mùa hè là thời điểm tốt nhất để cắt tỉa cây.
Sau khi cắt tỉa cây xong, bạn nên tìm đến một số dịch vụ chăm sóc cây hậu cắt tỉa.
Dùng kem liền sẹo để bảo vệ vết thương do cắt tỉa gây ra. Điều này giúp ngăn muối tiết ra quá nhiều và giúp chữa lành vết thương. Bóp một lượng nhỏ kem lên bàn tay và xoa nhẹ lên vết cắt.
Để thúc đẩy sự phát triển mới, hãy tưới nước cho bonsai ngay sau khi được cắt tỉa. Tưới nhiều nước để giữ ẩm tuyệt đối cho đất. Thông thường, bạn sẽ tưới nước cho cây mỗi ngày một lần với lượng vừa đủ và nhiều hơn một chút sau khi cắt tỉa xong.