[Sách Ebook] Phương pháp trồng & chăm sóc Hoa Lan – Thiên Kim – IV. Lịch sử loài Lan – 3. Những nhà sưu tầm Lan nổi tiếng

IV. Lịch sử loài hoa Lan

3. Những nhà sưu tầm Lan nổi tiếng

Đa số loài Lan nhiệt đới được nuôi trồng suốt thế kỷ 19. Trong hơn 50 năm, những lô hàng chứa hàng chục ngàn giống lan mới được chuyển đến Anh quốc, đưa kho báu đó ra khỏi khu rừng mua. Lúc chúng đến được nước Anh, đã bị thất thoát rất nhiều. Chúng bị thối rữa trong hầm tàu hay bị chuột, gián ăn sạch và chỉ còn rất ít cây sống sót. Ngoài ra, nạn đắm tàu, vốn là một sự kiện ít xảy ra vào thời đó, cũng làm mất toàn bộ lô hàng. Những giống lan tốt nhất còn lại được đem bán đấu giá với cái giá cao khủng khiếp, do sự cạnh tranh giữa giới nhà giàu diễn ra khốc liệt.

Theo cách này mà một số bộ sưu tập phi thường đã được thiết lập, người ta chưa từng thấy những bộ sưu tập nào tương tụ như vậy. Lòng say mê lan nhiệt đới lan ra khỏi châu Âu để tràn đến vùng biển phía Đông của Hoa Kỳ và đến đầu thế kỷ 20, lan được trồng ở cả hai bờ Đại Tây Dương. Tại London, Hiệp hội Lan vườn Hoàng gia đã chỉ định ra một Ủy Ban về Lan để đưa ra những tiêu chuẩn đánh giá, khen thưởng các dòng lan đẹp nhất và nước Anh vẫn giữ vị trí hàng đầu trong việc giới thiệu những giống lan mới.

3.1 Những vườn ươm lan đầu tiên

Vườn ươm đâu tiên chuyên trồng lan cộng sinh nhiệt đới và các giống ngoại lai khác là vườn ươm của Conrad Loddiges. Ông xây dựng khu vườn của mình trong quận Hackney ở London. Đến năm 1812, ông đã có bộ sưu tập cây nhiệt đới lớn nhất vào thời đó. Ông xuất bản nhật báo Tủ Trưng Bày, trong đó ông mô tả nhiều loại thảo mộc mới. Sau đó một số vườn ươm khác bắt đầu xuất hiện, công ty của BS. Willams và Con ở Norwood Thượng, London và William Bull ở Đường Nhà Vua, quận Chelsea, London, là những nhà cung cấp lan hàng đầu cho giới chủ nhân các điền trang lớn.

Đến thế kỷ 19, vườn ươm ở Exeter của James Veitch và Con sử dụng rất nhiều nhà sưu tầm để tìm kiếm những loài cây, thảo mộc và hoa Lan mới. Công ty của Sander và Con xuất hiện sau đó, nhưng nhanh chóng nổi lên thành một đối thủ thương mại có nhiều ảnh hưởng nhất. Được Frederick Sander xây dụng, công ty này phát triển thịnh vượng trong suốt ba thể hệ gia đình trước khi đóng cửa vào năm 1962. Trong những ngày cực thịnh, vườn ươm sử dụng đến 100 người giúp việc mà nhiệm vụ chính của họ là tháo dỡ hàng loạt các thùng hàng đến vườn ươm hầu như hàng ngày, để chọn lựa và trồng vào chậu những giống cây mới. Vườn ươm có một chị nhánh ở Bruges, Bỉ và sau đó là New York.

Một số vườn ươm xuất hiện từ đầu thế kỷ 19 vẫn phát triển tốt đến thời kỷ này Đó là Vườn Lan McBeans của
Cooksbridge, Sussex, được một người Scotland xây dựng từ năm 1879 là ông AIexander McBean. Vườn ươm của Mansell và Hatcher ở Leeds, Yorkshire, bắt đầu hoạt động từ những năm 1890, và ở Pháp, vườn uơm Vacherot và Lecoufle đã có mặt từ năm 1886, biến chúng thành những vườn ươm do gia đình quản lý cổ xưa nhất trên thế giới.

Trong thế kỷ 19, hoạt động nuôi trồng lan ở Anh tập trung xung quanh 4 loại người chính: người đi săn tìm, nhà thực vật học, người ươm trồng và người bán hàng. Ngay từ đầu, nó dựa vào người đi săn tìm lan để sưu tằm chúng cho các nhà nuôi trồng tư nhân. Người ươm trồng thiết lập nên ngành kinh doanh và thu thập những kiến thức cần thiết cho việc nuôi trồng nhiều chủng loại lan trên khắp thế giới. Đa số những người trồng lan chuyên nghiệp đều bắt đầu thực tập ở các vườn ươm và sau đó tìm việc làm ở những nơi có bộ sưu tập lớn. Các vườn bách thảo sử dụng những nhà thực vật và chuyên gia để phân loại và đặt tên cho những loài mới phát hiện. Giới quý tộc ở Anh và châu Âu là những chủ nhân sẵn sàng trả món tiền lớn để mua các loài Lan gây nhiều tiếng vang nhất. Về mặt kích cỡ và số lượng nhà kính của họ, một số bộ sưu tập tư nhân đó có tầm mức ngang ngửa với các vườn ươm cung cấp lan cho họ.

3.2 Những bộ sưu tập tư nhân đầu tiên

Bá tước Spencer Cavendish, Công tước thứ sáu của hạt Devonshire, là người xây dựng nên một trong những bộ sưu tập lan lớn nổi tiếng nhất. Tên ông đã trở nên bất tử nhờ những loài Lan như Cymbidum Devonianum và Oncidium Cavendishianum. Vị Công tước này đi tiên phong trong việc phát trển những nhà kính lớn, chẳng hạn nhụ nhà kính mà giờ đây vẫn còn thấy ở Vườn Bách Thảo Hoàng gia ở Kew, gần London. Đó là một cơ sở lớn được xây dụng bằng gang với những ô kính nhỏ, cửa ra vào lớn đến mức có thể cho một xe ngựa đi
lọt. Người quản lý vườn của Công tước là ông Joseph Paxton, người cũng trở nên nổi tiếng và sau này được phong tước, vì những công lao của ông trong ngành làm vườn và đặc biệt là vì ông đã xây dựng tòa Crystal Palace nổi tiếng cho Hội chợ năm 1852. Sự hiểu biết của Paxton về lan và về cách nuôi trồng chúng trở thành cơ sở cho người khác noi theo.

James Bateman thu thập một bộ sưu tập lan khổng lồ ở nhà ông tại Biddulph Grange, Staffordshire. Ông xuất bản nhiều công trình đáng kể về lan, bao gồm cuốn Orchidaceae của Mexico và Guatemala vào năm 1843 và cuốn Chuyên khảo về loài Lan Odontoglossum năm 1867. Ông cũng tài trợ cho những nhà sưu tầm như George Ure-Skinner, người đã đi thám hiểm khắp nơi tại các quốc gia như Honduras, Panama và Guatemala.

Khi Bateman đem bán bộ sưu tập của mình, cuộc đấu giá đã kéo dài suốt ba ngày. Giá cả của những giống lan đặc biệt thường cao hơn mức tiền lương suốt đời của những người trồng tỉa. Người ta đặc biệt nhớ đến Bateman qua giống lan Batemannia.

Dũng Cá Xinh

Có những ngày mưa gió, ngày nắng chói chang nhưng khi mở cửa ra hàng hoa dại vẫn nằm đó dưới bậc thềm. Không nhạt không úa mà vẫn còn vẻ tươi trong như ngày nào.

Xem các bài khác