Pilea microphylla – Cây Lăn Tăn: Giới thiệu, chăm sóc, nhân giống và các vấn đề liên quan

Chắc chắn có nhiều bạn đã gặp cây này, thậm chí là gặp hàng ngày ở bờ tường của nhà, cạnh nhà hoặc gần nơi làm việc. Mặc dù đây là một cây bản địa của Ecuador, Mexico, Brazil nhưng giờ loài cây này hiện diện khắp Việt Nam, không những ở nông thôn mà cả thành thị. Diệt nó có vẻ còn khó hơn là chăm nó. Nhưng để biến loài cây này thành một cây trồng indoor hoặc làm cây đi kèm làm thảm (top layer), làm nền, trang trí cùng cây Bonsai hay trong chuồng ếch, bò sát thì không dễ nếu như không tìm hiểu tập tính của loài. Đây chính là cây Lăn Tăn, tên khoa học là Pilea microphylla. Hôm nay mình (Dũng Cá Xinh) sẽ tổng hợp một bài ngắn dựa trên một số tài liệu và kinh nghiệm “chinh chiến” với Lăn Tăn khi trồng indoor, trồng cùng cây Bonsai và trong chuồng Kỳ nhông Chameleon. Thực ra cũng không phải đam mê gì cây này lắm, nhưng do điều kiện kinh tế hạn hẹp em không có tiền mua các cây đắt tiền nên tận dụng các cây bờ tường, mọc dại để chơi, chơi lâu rồi cũng thấy có nhiều điều hay ho. 

“Có những đóa hoa vô cùng xinh đẹp, được chăm sóc, tưới nước trong khu vườn ngập tràn ánh nắng mặt trời ấm áp. Có những đóa hoa mang vẻ đẹp kinh diễm nhưng lại bị người quên đi mất bởi sẽ có hoa khác đẹp hơn, còn những đóa hoa đó đang tàn úa theo từng ngày. Lại có những đóa hoa dại nằm trơ trọi bên vệ đường không một ai chú ý đến, thậm chí còn bị chà đạp nhẫn tâm. Ấy thế mà chỉ sau một đêm, sau một trận mưa rào cả khuôn viên, con đường đều “chi chít” loài hoa dại không tên không tuổi đó. Phải chăng vì nó quá “mờ nhạt” nên Chúa đã ban cho nó một nghị lực sống cũng như vươn lên sau bao thử thách, chông gai.”

Có lẽ điều này đúng với một loại cây dại như Pilea microphylla!

Giới thiệu 

• Tên khoa học: Pilea microphylla, Pilea microphylla (L.) Liebm., Parietaria microphylla L.
• Tên tiếng Anh thông dụng: Artillery plant (Cây Pháo)
• Tên tiếng Việt: Cây lăn tăn, Cây bờ tường, Cây linh tinh
• Tên tiếng Trung: 小叶冷水花 (Xiǎoyè lěngshuǐ huā) – Tiểu Diệp Linh Thuỷ Hoa

Pilea microphylla là một cây đặc hữu của khu vực từ Mexico đến Brazil. Đây là loại thực vật hàng năm (short-lived perennial or annual *). Trong môi trường sống bản địa, nó có thể lan rộng tới 24 inch (70cm) và đôi khi mọc thành một lớp dày phủ trên mặt đất. Những chiếc lá san sát, nhỏ xíu, hình trứng hoặc tròn, mọng nước, màu xanh nhạt (dài vài mm) xuất hiện trên cây bụi nhỏ này, khiến nhiều anh chị em cứ nghĩ nó là một loài dương xỉ (Ferns). Hoa nhỏ với màu không quá sặc sỡ, hoa đực bắn phấn ra không khí nên mới có tên tiếng Anh là cây Pháo (Artillery plant) (Pháo trong Pháo Binh) để so sánh. Cây trồng trồng trong nhà hiếm khi ra hoa, kết trái, nhưng ở bờ tường thì thôi rồi Lượm ơi, hoa quả đuề huề. 

*Annual: Cây hàng năm là các loại cây hoàn thành vòng đời của nó, từ lúc nảy mầm đến lúc tạo hạt giống, trong vòng một năm, và sau đó chết. Loài cây hàng năm mùa hè nảy mầm vào mùa xuân hoặc đầu mùa hè và trưởng thành vào mùa thu cùng năm.

Chi Pilea được đặt tên do hoa Cái của các loài thuộc chi (genus) này có hình dạng như một cái mũ (Pilea tiếng Latin là cái mũ). “microphylla” có nghĩa là Lá Nhỏ. Nên sau này anh em cứ thấy loài cây nào có tên là microphylla thì đều có thể hình dung lá của nó rất nhỏ. 

Các loài Lăn Tăn ‘Variegata’ mọc gọn gàng hơn (cao đến 20cm) với các lá xanh xen lẫn màu trắng và hồng. 

Tập tính

Cây được xếp ở USDA Zone 11-12 (Xem thêm về USDA TẠI ĐÂY ạ) nên Pilea microphylla thường sẽ chết vào mùa đông và lên lại vào mùa xuân, chỉ ở những khu vực có nền nhiệt độ cao quanh năm thì cây mới ở chế độ Thường Xanh (evergreen). Dù gì thì với sức sống thuộc hàng “bất tử” của chúng thì ở điều kiện nào chúng cũng sẽ có cách thích nghi và tồn tại, tồn tại lay lắt hay mọc um tùm, chết đi để năm sau sống lại hoặc cứ nhởn nhơ đầy thách thức. 

Chế độ Chăm sóc 

• Đất: Cứ nhìn cái cách Pilea microphylla mọc ở bờ tường thì mình nhận ra hỗn hợp đất trồng cho cây phải là dạng nhẹ, thoát nước tốt trong một chậu không cần sâu, chỉ cần rộng. Ở chế độ bờ tường dựng đứng thì nước luôn ở trạng thái chảy hết xuống dưới đất, chỉ có một phần rất ít được giữ lại ở kẽ và các khoảng không gian do đất, bụi và rễ cây đan xen tạo ra trong thời gian ngắn. Đây là một đặc điểm khiến Pilea microphylla rất hợp để phủ nền đất (top layer) trong nghệ thuật Bonsai, Saikei, mini Bonsai và Mame Bonsai (vì đa số các loài cây dùng để làm Bonsai đều yêu cầu đất phải thoát nước cực tốt trong một chậu cây vô cùng nhỏ bé so với nhu cầu thực tế của rễ cây).
• Ánh sáng: Theo nhiều quan sát cũng như thí nghiệm mình nhận ra là Pilea microphylla có khả năng chịu được ánh sáng yếu đến cao. Trong môi trường ánh sáng yếu, cây có xu thế mọc cao lên, khoảng cách giữa các tầng lá lớn hơn, điều này cũng y như các cây thuỷ sinh trong môi trường ánh sáng yếu, sẽ có xu thế vươn cao và mất sự um tùm. Trong môi trường ánh sáng trung bình, cây vẫn sống nhưng sẽ mọc tứ phía, vẫn không giữ được form um tùm đẹp mắt. Chỉ có môi trường nắng to (direct sunlight) với độ ẩm không quá thấp hoặc nước bị gián đoạn trong thời gian dài, cây sẽ bị ép xuống, buộc phải mọc sát mặt đất, đan xen vào nhau tạo ra dạng thảm cực kỳ đẹp mắt. Điều này cũng đúng y như các loại cây phủ nền trong bể thuỷ sinh như Trân Châu Nhật, Trân Châu Cuba, Tiêu Thảo Nana, Ráy Nana Petite, Cỏ Đỏ, Cỏ Thìa, Ngưu Mao Chiên,… muốn chúng bò lan và không mọc cao, buộc phải dùng ánh sáng mạnh để “ép sáng”.
• Nước: Tuyệt vời nhất là tạo được môi trường nước như ở bờ tường, nhất là bờ tường ẩm, nơi có khả năng giữ nước trong một thời gian tương đối sau mỗi cơn mưa hoặc do các yếu tố gây ra bởi con người (ẩm tường, vỡ ống nước, dột,…). Ở tự nhiên thì môi trường thác nhỏ, bờ suối là hoàn hảo cho Pilea microphylla phát triển. Nếu trồng trong nhà hoặc làm nền Bonsai thì đây là một cây ưa ẩm nhưng không ưa bị úng, tức là thích được tưới nhiều nhưng sau mỗi lần tưới nước nên được thoát hết. Điều này tương đối giống với chế độ tưới nước cho Hương Thảo Rosemary (xem thêm TẠI ĐÂY ạ)
• Nhiệt độ: Miễn là đủ độ ẩm, mình thấy Pilea microphylla có thể sống ở nhiệt độ lên tới 45 46 độ C. Nhưng đúng là vào mùa đông, khi nhiệt độ tầm 10 độ C trở lại, cây chết rất nhanh và biến mất như chưa từng tồn tại. Điều này được lý giải do bản tính đặc hữu của chúng là từ vùng cận nhiệt đới Nam Mỹ. Trong các tài liệu nước ngoài thì thường khuyến cáo trồng cây ở nhiệt độ từ 21 – 24 độ C với ánh sáng được lọc hoặc gián tiếp nhưng như anh chị em thấy ở Việt Nam thì ở những ngày hè nóng như “lò Bát Quái” vẫn thấy Lăn Tăn xanh rì trên bờ tường như thách thức ông trời. Vì vậy mình tạm kết luận, miễn là không nhỏ hơn 10 độ, còn lại nhiệt độ thế nào Pilea microphylla cũng chấp tất!

Công dụng trong Y học 

• Ở Indonesia, cây Pilea microphylla được dùng như một loại cây thuốc chữa đau dạ dày và ruột. Ở Malaysia, người dân địa phương thường giã cây với một ít tỏi và muối rồi đặt trên bụng trẻ sơ sinh nhằm trục giun ở ruột. (cái này mình chỉ ghi lại còn mình không biết gì về y học nên không dám bình luận gì ạ)

Nhân giống

• Nghe có vẻ hơi buồn cười vì đây là một cây mọc dại, giết còn khó nhân giống để làm gì. Nhưng ở các diễn đàn thế giới, đặc biệt là ở các vùng ôn đới, việc nhân giống một loài cây đến từ vùng cận nhiệt đới là một vấn đề cần quan tâm để “bảo tồn” và “thách thức bản thân”. Cây dễ dàng được nhân giống bằng cách giâm cành (Cuttings). Cách thức nhân giống cây tương đối giống với cách nhân giống cây Hương Thảo Rosemary (mọi người xem thêm hướng dẫn nhân giống Hương Thảo TẠI ĐÂY ạ). 

Một số hình ảnh khác

Dũng Cá Xinh

Có những ngày mưa gió, ngày nắng chói chang nhưng khi mở cửa ra hàng hoa dại vẫn nằm đó dưới bậc thềm. Không nhạt không úa mà vẫn còn vẻ tươi trong như ngày nào.

Xem các bài khác