Shopee Cỏ Dại
Lazada Cỏ Dại
Tiki Cỏ DạiCây cảnh, Họ Orchidaceae - Họ Lan
Salep Lan – Hoa Thần Dược của quý ông
Th8
Salep, phiên âm của sahlab một từ ngữ Ả Rập viết tắt của khusy al tha lab có nghĩa là tinh hoàn của con cáo. Bởi vì củ các cây Lan Orchis mascula, Orchis morio, Orchis militaris, có một hình dáng trông giống như vậy.
Những củ lan được đem nghiền thành một thứ bột. Trước khi có trà và cà phê, loại bột này được pha lẫn với nước, là một thức uống thông dụng từ Thổ Nhĩ Kỳ (Turkey) đến vùng Trung Đông, Đức và Anh Quốc. Vào thế kỷ thứ 17-18 tại Anh Quốc, thức uống này cũng được bán tại các quán cà phê với tên là Saloop. Sahlas là thức uống đặc và nóng rất thông dụng vào mùa đông tại Ai Cập. Turkist Delight hay Lokum là cách người Thổ Nhĩ Kỳ gọi loại đồ uống này, ngoài ra họ còn làm kem với bột salep. Nguyên liệu chính của loại kèm này là củ Orchis mascula được gọi là Maras dondurmasi, khi ăn cần phải dùng dao và nĩa vì nó rất đông đặc.
Tại vùng Kahramanmaras, nơi sản xuất ra bột salep được gọi là Salepi Maras. Vào mùa hoa nở, cây Lan này được người ta nhổ lấy củ. Mỗi cây có 2 củ, một củ già đang ra hoa và một củ non để mọc mầm cho năm tới. Củ non này có màu ngà và có hình trái trứng được tách ra để lấy bột. Củ này được đem rửa sạch và bỏ vào ngâm trong nước sôi một lúc để tẩy hết vị chát và dễ dàng phơi khô. Sau đó sẽ được đem phơi ở ngoài nắng hay xấy trong lò cho khô rồi để nguyên hoặc xay thành một thứ bột có màu trắng ngà. Salep là một thức uống nóng rất phổ biến vào mùa đông tại sân trượt tuyết Uludag và Kartalkaya hoặc bán bên ngoài những sân vận động bóng đá. Salep cũng là một món ăn tối tại các khách sạn và nhà hàng sang trọng.
Do bột salep giá rất đắt, nên có khi những thứ bán ngoài phố là bột bắp. Để không bị lừa, tốt hơn hết là nên mua tại những tiệm kem Beyoglu dọc theo eo biển Bosphorus nổi tiếng về Salep. Chúng ta có thể mua bột Salep được đựng sẵn trong keo thủy tinh, tại những tiệm bán đồ gia vị ở Kemeralti về nhà hòa với đường và sữa thành một thức uống tuyệt hảo, giúp cho các đấng mày râu hùng dũng xông pha trận mạc.
Từ lâu, Salep chính gốc đã được những nhà nhập cảng tại Đức mua về làm thuốc và 5 thứ thuốc có Salep đã được ghi nhận trên thị trường. Người ta cũng ước đoán rằng có khoảng từ 10-20 triệu cây Lan hằng năm có củ được thu thập tại Thổ Nhĩ Kỳ.
Theo tiếng Hy Lạp, orchis có nghĩa là tinh hoàn. Vào khoảng 372 trước tây lịch và 286 năm sau Theophrastus đã dùng chữ Orchis để đặt tên cho hoa Lan bởi vì những giống Địa Lan mọc ở Âu châu phần lớn đều có 2 củ với hình dáng giống như cặp tinh hoàn vậy. Trong sách Nghiên cứu về Cây Cỏ (Inquiry into plants), ông ấy đã nói rằng củ lan có những dược tính quý báu. Một quân y vào thế kỷ đầu tiên Dioscorides đã viết cuốn dược liệu (De Materia Medica) nói về các cây Địa Lan. Ông xác nhận và xúc tiến chủ thuyết việc dùng dược thảo theo hình dáng và màuu sắc giống với cơ phận con người (Doctrine of signature).
Do đó những củ lan được dùng để chữa trị những bệnh về tinh hoàn và khích dục. Nếu cho đàn ông dùng những củ lan mập mạp còn tươi sẽ tăng cường khả năng sinh lý, còn nếu cho đàn bà dùng những củ đã héo queo sẽ sinh ra con gái. Năm 1640, củ lan cũng được John Parkinson khẳng định sẽ làm tăng cường khả năng tình dục của nam giới.
Salep được lấy từ cây Lan Orchis morio mọc đầy rẫy tại miền đất đá vôi khô cằn hay từ các cây Orchis mascula, Orchis maculata, Orchis militaris và Orchis latifolia mọc khắp trên các nước Âu châu.
Orchis mascula hay còn có tên là hoa Lan tím nở sớm (Early purple orchid) cao từ 20- 40 cm với thân cây mập mạp. Dò hoa mọc chi chít những hoa từ 10 đến 40 hoa màu tím hồng hay trắng tuyền có những đốm đậm, nhạt. Tùy vào từng địa phương, hoa sẽ nở vào khoảng từ tháng 4 đến tháng 6. Lan ưa mọc ngoài ven các cánh rừng có chất vôi, trên những cánh đồng cỏ và từ đồng bằng hay tới cao độ 2000 m.
Orchis morio một giống lan của Âu Châu, mọc ở miền Trung Nam, Wales và Ireland của Anh Quốc. Lan mọc ở các cánh đồng cỏ, đặc biệt những nơi có nhiều chất vôi. Thân thường cao 40 cm, hoa nở vào tháng 2 ở các nước Pháp, Đức và cuối tháng 4 cho đến tháng 6 tại Anh Quốc. Hoa từ 5 – 25 đóa mọc thưa thớt, có nhiều màu khác nhau từ trắng, hồng đến tím sậm. Trong tiếng Hy lạp từ Morio có nghĩa là lừa dối, bởi vì hoa có 2 cánh màu xanh có những gân tím trông giống như cánh của một loại côn trùng, nên có tên là Cánh xanh trên đồng cỏ (Green-winged meadow orchis).
Orchis maculatahay hay còn được gọi là lan đốm bởi vì mặt trên của lá lan có những đốm màu nâu đỏ. Thân hoa cao chừng 30 cm, ở phần trên ngọn hoa dày đặc khoảng 7-8 cm, nở vào khoảng tháng 6, tháng 7. Củ của giống lan này không giống như tinh hoàn mà lại chia ra làm 5-6 nhánh giống như những bàn tay nên được gọi với cái tên Ngón tay người chết (Dead man’s fingers).
Orchis latifolia hay lan tháng 3 (March Orchis) là giống lan cao hơn cả. Lá rộng và có chấm tím, hoa thường có màu hồng, trắng hay tím có vỏ bọc (bract) dài hơn hoa. Loài lan này thường nở hoa vào tháng 6 – 7, thường mọc ở những đầm lầy hay đồng cỏ ẩm ướt.
Tùy theo mua thu hoạch mà các tính chất trong salep sẽ thay đổi. Vào mùa thu, trong khi củ đã già không còn bột thì các củ non lại chứa rất nhiều. Trong salep có chứa nhiều chất dinh dưỡng và có dược tính giúp cho da đỡ ngứa ngáy. Salep sẽ trở thành một thức ăn rất đặc biệt đối với những đứa trẻ vừa hết bệnh khi nó được khuấy với sữa hay nước. Nó lại là một thức uống tốt cho những người tàn tật nếu được đem nấu với đường và gia vị như quế, hồi, gừng hay với rượu nho. Ngày xưa các thủy thủ chỉ cần 30 gr salep nấu với hơn một lít nước cũng đủ chất bổ dưỡng cho một ngày, từ đó có thể đề phòng việc thiếu thốn thực phẩm trong các cuộc hải trình dài hạn.
Salep đã được nhiều người dùng để chữa các chứng đi tả, kiết lỵ, ho hen, bán thân bất toại, tê liệt, suy nhược và bất lực. Riêng về chuyện phòng the, với tư tưởng “Ăn gì bổ nấy” thì cặp tinh hoàn của những loài Lan Orchis kể trên, với hình dáng trông giống như bộ phận sinh dục của nam giới là một dược thảo quý báu. Bột Salep hòa với sữa, đường hay mật ong là không những là một phương thuốc không những khích dục (aphrodisirac) mà còn tăng cường khả năng sinh lý được lưu truyền khắp Trung Đông và châu Á. Truyền thuyết còn cho rằng muốn được chồng hay người tình yêu say mê mệt hãy cho ăn, cho uống những thứ khích dục.
Theo giáo sư, tiến sĩ Talat Halman: giáo chủ Sultan Abdulhamid I vào thế kỷ thứ 18 đã được các thái y viết ra cuốn “bí kíp” để tăng cường khả năng sinh lý và danh sách những dược thảo giúp cho giáo chủ có thể hành lạc mỗi giờ trong nhiều ngày. Phương thuốc này hẳn là công hiệu, riêng bà hoàng hậu sinh ra 7 hoàng nam và 9 công chúa.
Vào dịp Giáng sinh năm 2007, Tiến sĩ Karel Petezelka có gửi cho tôi tấm thiệp với hình bông lan Orchis mascula, không biết ông có ngụ ý gì trong đó hay không hay chỉ là muốn tặng tôi bông lan xinh đẹp của địa phương.
Còn Salep có công hiệu hay không phải cần có bằng chứng hiển nhiên chứ không có thể dựa vào truyền thuyết được. Quý vị hội viên Hội Hoa Lan Việt Nam, nếu ai có du ngoạn tại Thổ Nhĩ Kỳ xin hãy mua dăm ba cân mang về chia nhau dùng thử. Nhưng xin quý vị đừng nên hỏi các ông, bởi vì đám mày râu hay “chém”, mấy ai chịu nhận mình là gà chết, bất tài, bất lực.
Nếu có gan thì hãy đi hỏi nhỏ các bà vì đây là thứ thuốc: “Ông uống bà khen” và chỉ có các bà mới có quyền phán xét rằng: là hay thực hay giở ẹc.
