Paphiopedilum insigne (Tiếp)

Paphiopedilum insigne (Wallich ex Lindley) Pfitzer

Tên gọi gốc

Cypripedium insigne Wallich ex Lindley (Collectanea Botanica – 1882)

Trùng tên

Cordula insignis Rafinesque (Flora Telluriana, 1838)

Dẫn nhập

Paphiopedilum insigne được phát hiện bởi một nhà vật lý, nhà thực vật học có tên là Nathan Wulff, biệt hiệu Natyaniel Wallich (1786-1854), ở Sylhet, một tỉnh miền đông bắc Ấn độ, ông từng là người trợ lý quản lý (1815-1816), sau là quản lý (1817-1846) của Vườn thực vật ở Calcutta. Wallich đã chuyển nhiều tài liệu tới Vườn thực vật Liverpool từ nơi họ đã gặp John Lindley thông qua William Cattley. Lindley đã đăng cây này trong Collectanea Bontanica, xử dụng bản viết tay của Dr. Wallich. Vì vậy khi trích dẫn đúng, thì cây này phải là C. insigne Wallich ex Lindley. Đó là một trong những loài được biết đến sớm nhất trong nhóm “… do vậy, việc bổ sung chỉ là một loài thứ ba vào chi Cypripedium” (Lindley). Vì vậy, không ngạc nhiên khi biết loài này từng là cha mẹ của vô số các loài lai trong Paphiopedilum, loài đầu tiên được mô tả như là Cypripedium Ashburtoniae (barbatum x insigne) vào năm 1871. Vào năm 1889, Aldolphus H. Kent (trong cuốn Veitch, 1889) đã viết: “C. insigne là loài thứ hai của cypripedium giống da động vật, đã được giới thiệu vào các vườn của châu Âu, chỉ sau một ít tháng, nó được đưa ra đầu tiên bởi nó là C. venustum, và đó là một sự kiện có tiếng tăm trong lịch sử về thực vật học đối với giống lan mà chỉ có hai loài này còn tồn tại mà ta được biết về nó sau hai mươi năm kể từ lần đưa ra giới thiệu đầu tiên.” Và tiếp theo lời giải thích về loài này, tác giả đó đã viết: “Cypripedium insigne là một trong những loài thực vật quý đã được giới thiệu cho tới nay, và đồng thời là một loài dễ trong nhất.

Nguồn gốc tên gọi

Tên insigne nói lên rằng nó vừa nổi tiếng, vừa tráng lệ, vừa trang trọng, vừa mạnh mẽ (về điểm này còn phụ thuộc về tên gọi mà người dùng).

Mô tả

Paphiopedilum insigne là một loài thảo mộc mọc trên các chỗ có gỗ mục. Những cây khỏe mạnh thường có 5 hoặc 6 lá. Lá của chúng thẳng hình cái lưỡi, đầu nhọn, ở đó hoặc nhỏ hoặc lớn một cái khía hình chữ V, chiều dài của lá từ 15 đến 40 cm, có một màu xanh vàng không đồng nhất, phần chân của mặt dưới của lá ánh lên một màu tím nâu. Các lá mọc xiên lên trên khi còn là những lá non, sau đó thì có vẻ là uốn cong xuống. Vòi hoa thẳng đứng, cao đến 30 cm, màu xanh đậm, và toàn thân phủ một lớp lông cứng màu nâu đỏ. Thông thường trên mỗi vòi hoa có một hoa, rất hiếm khi có hai hoa. Lá bắc ở hai bên dài chừng 5,2 cm, có thể dài hơn bầu nhụy. Các hoa màu xanh đậm, bóng như quang dầu, đo chiều ngang được từ 7 đến 12 cm. Lá đài sau có hình ô-van rộng, ô-van dạng ê-lip hoặc ê-lip bán ô-van, đầu nhọn, dài 4 đến 6,5 cm và rộng 3 đến 4 cm. Riềm của lá đài sau hơi cuốn ra ngoài và đầu thì cuộn về phía trước. Mặt sau của lá đài có đường gân nổi. Màu nền của lá đài thay đổi từ vàng đến xanh vàng, tới xanh táo và riềm trắng. Ở tâm cũng như ở phần chân có vô số các chấm màu đỏ nâu, sắp xếp không đều nhau dọc theo các đường kẻ xanh. Lá đài kép nhỏ hơn lá đài sau, hình ô-van đến hình ê-lip, đầu hơi nhọn hoặc tù, dài 4 đến 5 cm, rộng 2 đến 2,5 cm, đầu hơi cuộn vào bên trong, có ít đốm hơn lá đài sau. Các cánh hoa phẳng, hơi cuộn vào trong một chút, hình mũi mác thẳng, mép quăn, màu xanh pha vàng, những đường vân dọc màu đỏ tía pha nâu, dài 5 đến 6,3 cm, rộng 1 đến 2 cm. Môi giống cái nón kết lật ngược, dài 4,5 tới 5 cm, rộng khoảng 3 cm, màu xanh pha vàng, phủ bóng màu nâu. Hai thùy bên màu vàng pha đen, riềm có màu lợt hơn, hai mép uốn vào trong tạo thành cái ống. Miếng nhịp lép có hình ô-van hoặc hình trái tim ngược, dài chừng 1 cm, một màu vàng tối, trên mặt có những lông màu đỏ tía, có u lồi màu vàng cam sáng chiếm chừng một phần ba tính từ đỉnh. Tấm chắn có một u lồi tù đầu, nhỏ ở vị trí một phần ba tính từ gốc.

Phân bố và thói quen sinh trưởng

Ở vùng đông bắc Ấn độ và Bangladesh. Paphiopedilum insigne mọc trên dồi Khasia của bang Meghalaya, thuộc Ấn độ, và vùng Sylhet của Bangladesh. Thông thường cây mọc trên độ cao 1.000 đến 1.500 mét  dưới bóng râm loang lổ của các bụi cây. Người ta thường thấy chúng mọc trên nền có nhiều mùn, hoặc những khe nứt của triền núi đá vôi dolomite phía trên của suối và các dòng sông, đôi khi ở gần các thác nước.

Mùa ra hoa

Được biết Paphiopedilum insigne ra hoa quanh năm. Cao điểm là từ tháng Mười một đến tháng Giêng./. (Còn nữa)

Lê Quỳnh

“Hạnh phúc là biết mình thực sự cần cái gì và có được cái mình cần. Những cái bạn thực sự cần và bạn đang có có thể là những điều rất giản dị xung quanh bạn: một sớm mai thức dậy bạn thấy khỏe mạnh không đau yếu và ngắm một bông hoa nở bên cửa sổ, bạn ăn một bữa ăn ngon và đầm ấm với những người thân, bạn uống một tách trà nóng với một người bạn tri kỷ để cùng nhau hàn huyên, tâm sự…”

Xem các bài khác