Paphiopedilum godefroyae

Paphiopedilum godefroyae (Godefroy-Leboeuf) Stein

Cùng loài

Cordula godefroyae (Godefroy-Lebeuf) Rolfe

Cypripedilum concolor var. godefroyae (Godefroy-Lebeuf) Colett & Hemsley

Dẫn nhập

Paphiopedilum godefroyae được Godefroy-Lebeuf, một nhà trồng trọt của Pháp giới thiệu vào các vườn cây ở châu Âu . Căn cứ theo ghi chép của Godefroy-Lebeuf (1883) thì ông ấy nhận được các cây này từ nhà sưu tập Murton, người đã mua những cây này từ Thailand đến Singapore. Sau khi công việc hoàn thành, Murton đã chuyển các cây Lan cho ông Alabaster chăm sóc, người chịu trách nhiệm chăm sóc các vườn cây công cộng ở Bangkok. Ông Balaster đã giới thiệu cây này tới Pháp, nhưng rồi ông ta bị bệnh, vì thế mà không ai chăm sóc chúng, vậy là chúng bị chết. Để giải quyết vấn đề này, ông Alabaster đã trở lại Thailand để tìm kiếm những cây mới. Phần lớn những cây từ lần sưu tập này, sau một cuộc phiêu lưu tới 6 tháng mới tới tay Godefroy-Lebeuf trong điều kiện an toàn. Godefroy-Lebeuf đã đặt tên và đưa vào nhóm để vinh danh người vợ của ông ta sau đó thì chuyển cho Reichenbach ở Hamburg. Alabaster cũng đồng thời gởi chúng tới Vườn quốc gia Hoàng gia ở Kew, và các cây từ chuyến hàng này được dùng để minh họa trong Tạp chí Thực vật học của Curtis vào năm 1885.

Những cây trong vườn của Godefroy-Lebeuf thỉnh thoảng gởi bán cho ông bà Veitch & Son ở Chelsea, nước Anh.

Veitch thông báo rằng các cây đã được sưu tập “trên vách đá đảo đá vôi gần Bird-Nest của Champon” (có nghĩa là quần đảo Bird-Nest  gần Chumphon), ở nơi đó chúng mọc “đối diện với phía tây của đất liền, và không tìm thấy chúng ở phía đông của đảo”.

Vào năm 1889 và 1903, Rolfe đề nghị rằng Paph. godefroyae đại diện cho một loài lai giữa Paph. bellatulum với Paph. concolor hoặc với Paph. niveum. Đến bây giờ thì người ta biết là không phải. Cây lai nhân tạo được thực hiện giữa Paph. niveum với cây Paph. bellatulum (được đăng ký với tên Paph. Psyche bởi C. Winn vào năm 1893), cũng như là lai giữa Paph. concolor và Paph. bellatulum (được đăng ký với tên Paph. conco-bellatulum bởi Heath & Son vào năm 1891), được nổi tiếng đến ngày nay và chắc chắn rằng nó không phải là Paph. godefroyae (Godefroy-Lebeuf) Stein cũng không phải là C. godefroyae var. laeucochilum như mô tả của Rolfe năm 1894.

Năm 1972, Seidenfaden cũng đã đề nghị Paph. godefroyae có thể là một loài lai giữa Paph. concolor với Paph. niveum. Cây lai này được  R. W. Cryder đăng ký với tên Paph. Docter Jack vào năm 1975. Những cây Lan lai khác nhau đã được minh họa dưới tên đó đã được nêu lên ở các trang web khác nhau , nhưng không có cây nào đã được mô tả để có thể xác định đó là cây Paph.godefroyae.

Paph. godefroyae khác hẳn những cây khác về màu sắc, kích thước hoa cũng như các tiêu chuẩn khác. Vì thế thật là khó khăn để phân loại là một thực thể.

Paphiopedilum leucochilum

Trừ ông Fowler, còn tất cả tác giả đều coi Paph. leucochilum là một biến loài của Paph. godefroyae, và chúng tôi cũng không có lý do để xử lý vấn đề theo một cách khác. Không may là, Cribb đã bổ sung một tuyên bố sai lầm, mập mờ về việc phân loại, khi nói rằng “hơn nữa, loại C. godefroyae đã được mô tả là một loài có màu hoa thuần trắng”. Thực tế, môi của loài Paph. godefroyae đã được Godefroy mô tả như sau:

“Mặt trong của túi được phủ những chấm màu nâu sô-cô-la khá đẹp, còn mặt ngòai thì cũng có những đốm màu sáng hơn, số lượng đốm thưa dần ra phía đỉnh”.

Paphiopedilum “xang thong”

Vào năm 1975, Fowler đã coi Paph. xang-thong đồng nhất với Paph. godefroyae, nhưng sau đó hai năm ông mô tả loài này là sự lai tạo tự nhiên giữa Paph. godefroyae với Paph. niveum. Cách nhìn nhận về sau này cũng được thực hiện bởi Hội thực vật Hoàng gia Anh, ở đó người ta coi Paphiopedilum xang-thong là đồng nhất với sự lai tạo nhân tạo giữa hai loài đã nêu tên ở trên. Loài lai nhân tạo này được biết đến như là Paph. Greyi và được Corning đăng ký vào năm 1888. Vào hai năm 1987 và 1998, Cribb không đồng ý với ý kiến cho rằng các cây này được đem về từ quần đảo Ang Thong mà là cây được lai tạo trong tự nhiên và công nhận là nó đồng nhất với Paph. godefroyae.

Nguồn gốc tên gọi

Godefroyae đước đặt theo tên bà Godefroy-Lebeuf.

Mô tả

Paphiopedilum godefroyae là một loài Lan nhỏ, chỉ cao chứng 15 cm. Đó là một loài thảo mộc lâu năm, thường mọc ở những nền lá mục trên mặt đá vôi. Lá có hình thuôn có kẻ sọc, dài đến 18 cm, rộng 4 cm. Chúng có màu xanh lá đậm, trên mặt lá ít nhiều khảm một màu xanh xỉn, và mặt dưới của lá dầy đặc những đốm màu đỏ tía. Vòi hoa cao từ 3 đến 10 cm, màu xanh xỉn, có đốm đỏ tía, phủ một lớp lông ngắn. Mỗi vòi hoa mang một đến hai hoa. Lá bắc dài bằng một phần ba chiều dài của bầu nhụy. Đo theo chiều ngang của hoa được 5 đến 7 cm, màu từ trắng đến vàng lợt, có đốm màu đỏ tươi, và bị che phủ bởi một lớp lông tơ. Lá đài sau của hoa hình ô-van rộng, đến bán cầu, dài tới 2,5 cm và chiều ngang 3 cm, mặt sau có những đường gân. Lá đài kép thì nhỏ hơn rất nhiều có hình ê-lip thuôn và dài 2 cm. Các cánh hoa cũng có hình ê-lip thuôn, rộng và quay mặt vào nhau như loài Paph. concolor, mỗi cánh hoa dài 3,5 cm, rộng 3 cm. Môi có hình trụ không hoàn chỉnh, dài tới 3 cm, rộng 1,5 cm, và thường có một ít đốm màu đỏ. Biến loài leucochilum có đặc điểm là túi không có đốm. Miếng nhịp lép thì không đồng nhất ở mỗi cây, và thường thì ít nhiều có hình thuôn hơi tròn, ở phần dưới có một đến ba răng cưa. Nó cũng chỉ có một ít chấm như cái túi và ở tâm có vết bẩn màu vàng.

Phân bố và thói quen sinh trưởng

Paphiopedilum godefroyae được tìm thấy ở Vịnh Krabi-Phuket, trên bờ biển phía tây của bán đảo Thailand và trên các đảo Yến trên Vịnh Thailand. Các cây Lan này mọc trên các sườn dốc núi đá vôi, thường thấp hơn 15 m so với mực nước biển. Người ta thường tìm thấy chúng trong các hốc và khe nứt của núi đá vôi, ở đó hội tụ các chất mùn và lá cây đã bị phân hủy, nhưng cũng có một số cây mọc ở ngoài  rìa và rễ của chúng chui sâu vào lớp mùn. Cũng đôi khi các cây này mọc trên lớp rêu ở các rễ cây. Trên các đảo Yến, loài này chỉ mọc ở phía tây của đảo, trong khi đó các cây ở Vịnh Krabi-Phuket lại thường được tìm thấy ở phía bắc của đảo (theo ông Fowlie). Trong cả hai vị trí, cây Lan thường tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp trong gần như cả ngày.

Mùa ra hoa

Theo báo cáo thì các cây Paph. godefroyae ra hoa gần như quanh năm. Nhưng mùa ra hoa chính thì từ tháng Sáu đến tháng Chín.

Biến loài và biến thể

Paphiopedilum godefroyae var. leucochilum (Rolfe) Hallier fil.

Cùng loài

Paphiopedilum godefroyae var. leucochilum Rolfe

Paphiopedilum leucochilum (Rlofe) Fowlie

Đọc một bài viết từ Master publication có lẽ sẽ hiểu rõ hơn về các biến loài này, đó là:

“Hoa của biến loài này thơm và dễ nhận ra được R. I. Measure, Esq., từ Camberwell  gởi đến, với một ghi chú rằng các cánh hoa và lá đài của nó đều có hình ô-van và nổi bật với các vết màu đỏ hạt dẻ, kết cấu hoa giống Paph. bellatulum hơn. Đương nhiên điều đó chứng minh cho chúng ta thấy ranh giới để tách bạch một vài hình thể của các loài này. Nhưng trong trường hợp hiện tại, mặt hoa của bellatulum có màu trắng kem sáng, không có những đốm chính là những đặc điểm của biến loài này”.

Căn cứ để gọi tên

Tên bellatulum để chỉ cây có túi màu trắng và không có đốm./.

Lê Quỳnh

“Hạnh phúc là biết mình thực sự cần cái gì và có được cái mình cần. Những cái bạn thực sự cần và bạn đang có có thể là những điều rất giản dị xung quanh bạn: một sớm mai thức dậy bạn thấy khỏe mạnh không đau yếu và ngắm một bông hoa nở bên cửa sổ, bạn ăn một bữa ăn ngon và đầm ấm với những người thân, bạn uống một tách trà nóng với một người bạn tri kỷ để cùng nhau hàn huyên, tâm sự…”

Xem các bài khác