Dành cho người mới chơi lan – Tình trạng ô nhiễm không khí, sự luân chuyển không khí và độ ẩm

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
..
.
.
.
.
.
.
.

Tình trạng ô nhiễm không khí, sự luân chuyển không khí và độ ẩm.

 Tác giả: STEPHEN R. BATCHELOR.

Không khí quanh nơi trồng lan  vẫn có ảnh hưởng mạnh mẽ dù là nhân tố không thực sự quan trọng trong phương cách trồng lan. Để trở thành một thành phần khi tiến hành quang hợp các cây Lan hấp thụ dioxide carbon từ không khí chung quanh. Cần thiết cho việc hô hấp của lan là oxygen. Thí dụ cần oxygen nhận được từ những túi khí hoặc nước thoát ra từ những khe hở của chất trồng cho những rễ cây Lan được trồng trong chậu , dẫn đến việc tiếp nhận dinh dưỡng và nước(ngoài việc làm cho rễ phát triển và tồn tại), là một quá trình đòi hỏi cung cấp năng lượng. Vì mức độ  oxygen và carbon dioxid trong không khí là cần thiết đối với cây trồng và những loài động vật cũng giống như chúng ta hít thở, người trồng lan nghiệp dư chỉ cần kiểm tra không khí có lưu chuyển và độ ẩm có thích hợp hay không, coi không khí nơi mình trồng lan có các khí độc hay không.

Hình trên: Lá đài của cây Cattleya. Ảnh: Charles Marden Fitch

ĐỘC TỐ ETHYLENE

Cải thiện tình trạng ô nhiễm không khí làm hại cây Lan thực ra chưa có kết luận. Song người ta đã kết luận ethylene có ảnh hưởng không tốt đến các cây Lan trong thế giới công nghiệp và hiện đại này. Loại khí này cũng có thể làm giảm tuổi thọ của hoa Lan dù với một lượng nhỏ, mà người ta thường thấy các cánh hoa và lá đài bị héo rũ xuống, thường thấy ở giống Cattleya và các loài Lan lai từ chúng. Các lá đài của những bông hoa mới nở thường gần như trong suốt khi cây Lan trong môi trường ethylene. Chúng sớm chuyển sang màu nâu, rồi bị quăn lại và trở nên khô héo. Các cánh hoa cũng rơi vào tình trạng tương tự nếu mức độ nhiễm khí độc cao hơn. Nhiều loài hồ điệp, Dendrobium, rất nhạy cảm với sự phá hoại của ethylene, nếu nhiễm ethylene thì nụ hoa của chúng sẽ không trở nên vàng vọt, rụng đi và không phát triển được. 

Cần phải được kiểm tra kỹ trước ngày đưa đi triển lãm với tất cả những loài Lan phản ứng với ethylene. Ethylene xuất xứ chính là từ độ ẩm không bảo đảm và khói bụi trong môi trường, vì thế mà phần lớn các bông hoa mang đi triển lãm sớm tàn. Cần nhanh chóng đưa chúng ra khỏi thùng xe khi vận chuyển cây Lan đang có hoa bằng xe, để cho ethylene trong khói xe không kịp phá hủy những bông hoa của chúng.

Nói chung, từ những chiệc xe đang vận hành và thiếu thông gió nên ethylene là kết quả của việc đốt cháy nhiên liệu. Việc chuyển đổi nhiên liệu sang nhiệt và năng lượng để tạo ra những khí độc hại như ethylene càng ít nếu là  một động cơ càng hoàn hảo. Những bộ sưởi ấm đang có trên thị trường thì an toàn hơn đối với người trồng lan vì có hiệu suất cao, chúng ít thải ra khí độc do nhiên liệu được đốt cháy với hiệu suất cao hơn. Mặc dù vậy, những thiết bị có liên quan đến quá trình đốt cháy bởi khí, khí thiên nhiên, củi (hoặc khói thuốc) cũng không nên tinlà chúng không ảnh hưởng gì đến các bông hoa Lan. Nên để những cây Lan càng xa càng tốt khu vực có tất cả các loại khói thải. Cần khảo sát một cách kỹ lưỡng coi những thiết bị  có thải ra ethylene hay không khi tiến hành việc sưởi ấm cho lan, nếu có thì kiểm tra coi mức độ thải ra ethylene có ảnh hưởng đến các cây Lan không.

KHÔNG KHÍ LƯU CHUYỂN

Không khí chung quanh các cây Lan của bạn không có ethylene, là điều mà bạn đã chắc chắn, thì tiếp đó bạn cần chú ý đến việc không khí có lưu chuyển hay không. Sẽ có lợi cho các cây Lan của bạn khi có sự chuyển động liên tục của không khí. Đây là một phương cách để cân bằng các điều kiện của môi trường đối với con người. Nếu như không khí liên tục tuần hoàn xung quanh cây Lan của bạn thì những túi không khí nóng hoặc lạnh, độ ẩm thấp hay cao sẽ không thể hình thành. Mặt khác, không khí chuyển động giống như quạt làm mát chúng ta vậy và sẽ làm cho lá cây mát. “Lá bị một tấm vải phủ lên làm cho lá không được lám mát khi không khí đứng yên một chỗ.  Cái nóng sẽ được gió lấy đi khi sự chuyển động của không khí diễn ra liên tục. Cây lan sẽ hưởng được nhiều ánh sáng mặt trời hơn dù không phải đang trong mùa hè khi giữ cho gió thổi liên tục qua các lá lan ” (Mitchell, 1963). Điều kiện để kiểm soát bệnh tật của lan vì không khí chuyển động còn có khuynh hướng làm khô.  Cây lan nhiễm nấm hoặc vi khuẩn tấn công một khi nước còn đọng lại trên lá hoặc hoa Lan.

Khi khu vực trồng lan của bạn bị hạn chế thông thường dùng một cây quạt để tạo không khí luân chuyển chung quanh cây Lan. Một cái quạt nhỏ gắn bên trên cái khay trồng lan bằng ánh sáng nhân tạo cũng có tác dụng. Có thể đặt ở khu vực cửa sổ những cái quạt lớn hơn dùng trong sinh hoạt. Nhưng cần lưu ý trừ khi tốc độ quạt đặt ở mức thật thấp còn không để quạt quạt trực tiếp vào cây Lan. Các cây Lan và các cành hoa sẽ bị đung đưa nếu quạt chạy với tốc độ cao, làm ta liên tưởng đến những cành cọ đung đưa trước những cơn gió nhiệt đới, vì lá cọ còn bị hủy hoại bởi những cơn bão. Có lẽ cũng cần nghĩ đến một loại quạt riêng đối với những khu vực có diện tích lớn hơn, lượng không khí chuyển động lớn nhưng tốc độ quạt thấp, giống như loại quạt gắn cố định trên trần nhà hoặc giống như quạt thông gió trong các nhà kính, loại quạt đó có thể tạo ra một khối lượng không khí chuyển động lớn. Mở một số cửa sổ cũng là một cách thông gió tự nhiên,có thể không làm cho nhiệt độ thay đổi quá nhiều nhưng cũng làm cho gió thổi qua các cây Lan và tạo cho không khí lưu chuyển. Độ ẩm trong khu vực trồng lan của bạn cũng có tác động đáng kể nếu mở các cửa sổ. Không khí trong nhà kính ấm lên khi vào mùa đông vì trạng thái giảm độ ẩm.

ĐỘ ẨM

Thế nào cũng có thêm độ ẩm khi không khí chuyển động, hoặc ở những nơi ấm và có nắng thì gần với điều kiện sa mạc hơn là không khí trong những khu rừng nhiệt đới! Đồng hành cùng với sự lưu chuyển không khí và nhiệt độ còn có hơi nước trong không khí, có ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ thoát hơi nước của cây Lan. Độ ẩm thấp, khi kết hợp với nhiệt độ cao, làm cho tình trạng cây bị khô héo ở những mức độ khác nhau, cây Lan mất nước nhanh qua các lá nhanh hơn so với việc chúng lấy nước thông qua bộ rễ. Đối với sức khỏe của cây Lan độ ẩm quá cao  không giống như những gì mà những cây Lan trồng trong nhà kính phải đối diện, nhưng với một môi trường mà nước bị tù đọng và độ ẩm trong không khí gần như bão hòa (độ ẩm đạt 100%), có thể đưa đến tình trạng nước đọng trên hoa và lá, làm cho các chất trồng rất lâu khô. Đây là những điều kiện làm cho hoa và cây Lan của chúng dễ bị sâu bệnh tấn công.

Hình trên: Việc lưu chuyển không khí không đủ và độ ẩm cao có thể làm cho hoa của cây Cattleya Botrytis mất đi vẻ đẹp của nó. Ảnh: Greg Allikas

Độ ẩm 60% là tốt cho việc trồng lan, theo khuyến cáo trong các tài liệu thì . Quyết định nhiệt độ không khí quanh cây Lan là độ ẩm. Cần phải bổ sung độ ẩm để giữ cho độ ẩm luôn ở mức hợp lý  khi nhiệt độ không khí tăng lên. Vào ban đêm chúng ta không cần bổ sung độ ẩm cho chúng vì lý do này, việc thoát hơi nước ở những cây Lan đã xuống mức tối thiểu vì lúc đó nhiệt độ đã xuống thấp. Độ ẩm thích hợp sẽ cải thiện mạnh trong khi nhiệt độ ban ngày (hoặc nơi có máy sưởi), đặc biệt nơi trồng lan ở trong nhà, nơi đó lượng hơi nước lớn đã hiện diện.

Các phân tử nước tách nhau ra trở thành không khí để cung cấp độ ẩm. Có nhiều cách để tạo ra hơi nước, thí dụ ta có thể đun nóng một bình nước. Các phân tử nước sẽ thoát ra không khí từ khối nước trong bình, quá trình này ta gọi là quá trình bốc hơi của nước. Càng nhiều phân tử nước thoát trực tiếp ra không khí, nhiệt độ làm ấm môi trường (do các phân tử nước thoát ra nhiều hơn), càng làm tăng lượng các phân tử nước làm tăng độ ẩm môi trường xung quanh.

Các loại đá tổ ong làm sản sinh độ ẩm nhiều hơn vì chúng có khả năng hút nước, rồi từ đó lại giải phóng nước ra ngoài không khí. Bản thân các cây Lan, đặc biệt là số lượng lan được trồng nhiều cũng như những chất trồng được tưới nước sạch, cũng là một cách đóng góp độ ẩm vào không khí. Có một số máy tạo độ ẩm phun những hạt nước nhỏ li ti, tạo nên hơi nước rất mịn trở thành một phần của độ ẩm trong không khí. Có những loại máy tạo hơi nước khác, phun ra các giọt nước, với lượng nước lớn phun vào không khí, nhưng trước đó lượng nước này phải đi qua một tấm vải được thấm nước qua một khay nước, giống như ở những cơ sở may quần áo.

Ảnh trên: Lá của một Cattleya thường là nhẵn bóng và nhiều thít, song vì chúng bị ở trong tình trạng thiếu độ ẩm và nhiệt độ cao. Ảnh: Greg Allikas

Các thiết bị làm mát bằng hơi nước làm cho số lượng nước cần cho cây Lan là đủ để giải nhiệt và hấp thu năng lượng từ thể đặc sang thể khí từ môi trường không khí mát mẻ hoặc từ những bề mặt vật thể nơi trồng lan. Người trồng lan xử dụng cách tạo hơi nước để làm mát bằng những vòi phun sương hoặc máy tạo sương cho các cây Lan của họ. Việc phun hơi nước vào không khí sẽ làm mát các lá lan và tăng thêm độ ẩm. Nhưng ngoại trừ thực hiện việc đó dưới những điều kiện dẫn tới việc bốc hơi nhanh (ánh sáng mạnh, nhiệt độ nóng ấm, không khí lưu chuyển mạnh), và thực hiện thường xuyên, ta có cảm giác rằng hiệu quả mang lại cũng chẳng đáng giá, lại còn đem lại rủi ro nhiều hơn vì đã lam lây lan bệnh tật, đồng thời còn gây thiệt hại vì muối khoáng tích tụ trên mặt lá lan, Những người trồng lan ngoài trời có thể tìm ra phương cách tạo sương mù hữu hiệu để làm chậm quá trình nhiệt đã làm cho cây Lan bị cháy trong thời gian mặt trời chiếu liên tục. Nhưng những người trồng lan trong nhà, đặc biệt là dưới ánh sáng nhân tạo, ở đó không có việc lá cây bị cháy sém, có thể yên tâm một khi ứng dụng những thiết bị bổ sung độ ẩm. Duy trì độ ẩm trong nhà có thể là điều đơn giản nhất bởi sử dụng phun sương bổ sung độ ẩm có bộ phận tự động điều chỉnh. Tuy nhiên, tất cả những người trồng lan cần phải lưu ý một điều là tránh để không khí bị độ ẩm bão hòa. Xử dụng máy sấy hoặc máy điều hòa không khí thì độ ẩm không cao và có thể làm cho không khí khô nhanh ở khu vực trồng lan. Trong thời tiết lạnh mà nhiệt phát sinh lại xảy ra thường xuyên thì các máy tạo sương sẽ phải làm việc quá tải. Mặt kính cửa sổ ở phía được làm lạnh, vào mùa đông sẽ bị hơi nước ngưng tụ lại thành giọt. Cửa sổ hai lớp (với polyethylene chẳng hạn) sẽ giảm thiểu tương đối nhiệt độ trên bề mặt. Và, như đã nói ở phần trên, một khi độ ẩm giảm xuống thì đương nhiên là lúc nhiệt độ tăng lên. Ngược lại, độ ẩm tăng lên khi nhiệt độ hạ thấp, điều đó thường xuất hiện vào những giờ về đêm. Vì vậy mọi cố gắng nên hướng tới  khi thiết bị sưởi hoặc điều hòa nhiệt độ đang làm việc thì cần phải tăng thêm độ ẩm, đó là việc cần làm khi không khí quanh cây Lan trở nên ấm hơn và vào thời gian ánh sáng ban ngày,

Những người trồng lan nghiệp dư nên cố gắng để có không khí sạch và ẩm lưu chuyển chung quanh cây Lan. Như vậy sẽ giúp loại bỏ hoặc ít nhất thì cũng giảm được bất kỳ yếu tố cực đoan nào xuất hiện trong khu vực trồng lan.

Hình trên: Tình trạng độ ẩm thấp, đặc biệt là cây Cattleya lai được ghép vào một khúc cây. Ảnh: Greg Allikas

Nhất là trong trường hợp ánh sáng mạnh kèm theo nhiệt độ cao, thì độ ẩm và sự lưu chuyển không khí sẽ làm cho nhiệt độ trên lá lan giảm thấp và giảm sự thoát hơi nước của lá đồng cũng giảm những cú sốc về ngậm nước.

Ánh sáng, nhiệt độ, gió và độ ẩm quyết định lượng nước và dinh dưỡng cần cho cây Lan, và từ đó quyết định lượng nước và lượng phân bón./.

(Nguồn: Tài liệu của Hội Hoa lan Hoa kỳ)

Lê Quỳnh

“Hạnh phúc là biết mình thực sự cần cái gì và có được cái mình cần. Những cái bạn thực sự cần và bạn đang có có thể là những điều rất giản dị xung quanh bạn: một sớm mai thức dậy bạn thấy khỏe mạnh không đau yếu và ngắm một bông hoa nở bên cửa sổ, bạn ăn một bữa ăn ngon và đầm ấm với những người thân, bạn uống một tách trà nóng với một người bạn tri kỷ để cùng nhau hàn huyên, tâm sự…”

Xem các bài khác