Cây cảnh (Ornamental plant): Vẻ đẹp và ý nghĩa của cây cảnh

Giới thiệu chung về cây cảnh

Cây cảnh (Ornamental plant), hay cây trồng trong vườn không chỉ làm cho không gian trở nên sinh động, mà còn mang lại một loạt những lợi ích và đặc điểm thú vị. Bên cạnh việc tạo điểm nhấn thẩm mỹ với hoa, lá, mùi hương và hình dáng tuyệt đẹp, chúng còn góp phần tạo nên sự cân bằng tự nhiên và sự hài hòa trong khu vườn.

Trong quá trình lai tạo và trồng cây cảnh, người trồng có thể tạo ra những giống cây độc đáo với các phẩm chất nổi bật như màu sắc sặc sỡ, hình dạng độc đáo và khả năng chống chịu thời tiết. Nhờ vào sự sáng tạo và kiến thức về cây trồng, chúng ta có thể trang trí vườn bằng những cây lâu năm tuyệt đẹp và đa dạng.

Một trong những ưu điểm của cây cảnh là khả năng sinh sản và phát triển. Cây cảnh có thể sinh trưởng từ hạt, cành, hay thậm chí từ một mảnh thân cây. Điều này mang lại cho chúng sự linh hoạt và khả năng tái sinh khiến chúng trở thành lựa chọn lý tưởng cho việc trang trí vườn.

Việc trồng cây cảnh không chỉ mang lại vẻ đẹp tự nhiên mà còn tạo ra môi trường sống tuyệt vời cho các loài động vật và côn trùng. Cây cảnh thu hút chim và bướm đến vườn, góp phần vào sự đa dạng sinh học và cân bằng môi trường.

Hơn nữa, cây cảnh trong vườn còn có khả năng cải thiện chất lượng không khí và tạo ra môi trường sống khỏe mạnh cho chúng ta. Chúng hấp thụ khí độc và tạo ra oxy, giúp làm giảm ô nhiễm và tăng cường sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần.

Với sự sáng tạo và kiến thức về cây cảnh, chúng ta có thể tạo nên một khu vườn tuyệt đẹp với đủ các loại cây trồng, từ cây gỗ lớn đến cây thân thảo, từ cây có hoa đến cây xương rồng độc đáo. Mỗi loại cây mang một nét đặc trưng riêng, tạo nên sự phong phú và đa dạng trong vườn.

Cây cảnh (Ornamental plant) là gì?

Cây cảnh, hay còn gọi là cây kiểng, là những loại thực vật được trồng, chăm sóc và tạo dáng một cách công phu, nhằm mang lại vẻ đẹp và ý nghĩa trong trang trí và trong thuật phong thủy.

Cây cảnh không chỉ đơn thuần là một vật trang trí, mà còn là một phần tinh túy trong nghệ thuật kiểng cảnh. Thông qua sự sắp xếp và tạo hình, cây cảnh thể hiện ý tưởng và ý nghĩa mà người trồng muốn truyền đạt. Các thân cây được uốn cong và tạo dáng theo những hình thức độc đáo, kết hợp với chậu, đất hoặc nước để tạo ra một môi trường dinh dưỡng lý tưởng cho cây.

Ngoài mục đích trang trí, cây cảnh còn có giá trị thương mại và là một loại hàng hóa được kinh doanh theo sự tùy ý của người mua và người bán. Giá trị của cây cảnh không được xác định cố định, mà thường phụ thuộc vào độ hiếm, độ đẹp và sự độc đáo của cây. Cây cảnh đã trở thành một phần trong thị trường kinh doanh, thu hút sự quan tâm của những người yêu thích nghệ thuật và đam mê cây cảnh.

Cây cảnh không chỉ mang lại vẻ đẹp thẩm mỹ (Lẽ đó, cây cảnh đã được tuyên dương như một nghệ thuật, ví dụ như ở Nhật Bản với nghệ thuật Bon-sai) mà còn có những lợi ích tinh thần. Chúng tạo ra một không gian sống gần gũi với thiên nhiên, tạo cảm giác thư thái và tĩnh lặng. Cây cảnh cũng có khả năng làm giảm căng thẳng và tạo ra môi trường sống trong lành. Hơn nữa, việc chăm sóc cây cảnh cũng có thể trở thành một hoạt động thư giãn và mang lại sự hài lòng và thỏa mãn cá nhân.

Nguồn gốc của cây cảnh

Việc trồng cây cảnh và làm vườn đã có một lịch sử lâu đời, bắt đầu từ những nền văn minh cổ đại cách đây khoảng 2000 năm trước Công nguyên. Những tấm tranh tường lăng mộ Ai Cập cổ đại từ năm 1500 trước Công nguyên là những bằng chứng vật chất về nghệ thuật trang trí và thiết kế cảnh quan. Các vị pharaoh giàu có của vương quốc Amun đã sở hữu nhiều mảnh đất để trồng các loại cây cảnh đa dạng và phong phú. Thực tế, việc trồng cây cảnh không chỉ mang tính trang trí mà còn được xem như một hình thức nghệ thuật. Người ta đã sáng tạo và tạo ra các khu vườn và công trình kiến trúc phức tạp, sử dụng cây cảnh để tạo ra các khuôn viên và không gian xanh mát. Đến thời kỳ Trung cổ, việc trồng cây cảnh đã lan rộng khắp châu Âu và các vùng khác trên thế giới. Ngày nay, việc trồng cây cảnh đã trở thành một phần quan trọng trong việc trang trí nội thất và ngoại thất, tạo ra không gian sống xanh, thư thái và gần gũi với thiên nhiên.

Đặc điểm của cây cảnh

Đặc điểm chung

Cây cảnh là một trong những loại cây mang lại vẻ đẹp tự nhiên và tinh tế cho không gian sống của chúng ta. Để đạt được sự tươi tốt và khỏe mạnh cho cây cảnh, người trồng cần lưu ý và nắm vững những đặc điểm cơ bản của chúng. Đặc điểm này sẽ giúp chúng ta áp dụng những biện pháp chăm sóc phù hợp, đặc biệt đối với các loại cây cảnh thế hay cây cảnh bonsai. Dưới đây là những đặc điểm chung của cây cảnh:

• Cây cảnh không chỉ có khả năng sinh sản hữu tính mà còn có khả năng sinh sản vô tính, giúp chúng phát triển và mang lại sự đa dạng trong quần thể cây cảnh.
• Cây cảnh luôn có quá trình sinh trưởng và phát triển, từ việc nảy mầm, phát triển cành lá, cho đến khi đạt đến giai đoạn trưởng thành và sinh sản.
• Cây cảnh có khả năng cảm ứng và phản ứng với mọi kích thích và các biến đổi trong môi trường mà chúng sống. Chúng có thể thích ứng với ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố môi trường khác để duy trì sự sống và phát triển.
• Cây cảnh là sinh vật và có quá trình trao đổi chất với môi trường xung quanh. Chúng hấp thụ chất dinh dưỡng từ đất, tổng hợp năng lượng từ ánh sáng mặt trời và thải ra khí oxy trong quá trình quang hợp.
• Mỗi loài cây cảnh có kiểu dáng, hình dạng, cấu tạo đặc trưng riêng, phản ánh đặc điểm của từng họ, loài hay giống cây đó

Những đặc điểm người làm vườn khai thác trên cây cảnh

Trong việc chơi cây cảnh, một yếu tố cực kỳ quan trọng là coi trọng gốc cây. Gốc cây to và khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của cây, và gốc cần phải to hơn thân cây. Gốc to thể hiện cây đã tồn tại lâu đời. Một gốc có nhiều rễ nổi và rễ sum suê là đẹp mắt. Cây cảnh trồng trong chậu cần có một gốc duy nhất, trừ khi có ý định trồng theo phong cách cây quần tụ. Sự cân đối giữa chiều cao và chiều rộng của cây cũng rất quan trọng. Thân cây có thể mang nét mềm mại, duyên dáng, xiêu nghiêng hoặc thẳng đứng tùy thuộc vào kiểu dáng cây. Cành cây cần được phân bố một cách hợp lý, tạo thành một cấu trúc tổng thể hài hòa và tránh tình trạng gò bó. Khoảng cách từ gốc cây đến chỗ chia cành nên ít nhất bằng một phần ba chiều cao của cây để tạo nên một thân cây khoẻ mạnh, đẹp và thông thoáng. Tránh để cành cây che khuất thân cây. Một cây cảnh nên có tối đa bốn cành. Cành dưới cùng, còn gọi là cành thân hay cành hồi âm, tạo cảm giác vững chãi và bền vững cho gốc cây. Cành thứ hai và thứ ba là cành chính, góp phần vào cấu trúc chính của cây. Cành thứ tư, còn gọi là “cành ức” hay “cành hầu”, đóng vai trò hỗ trợ cho phần cổ cây, tạo nên sự cân đối chặt chẽ cho toàn bộ cấu trúc cây. Cành cây cần được cắt tỉa sao cho lá cây được xếp ngang và gọn gàng, không để lá cây mọc tự nhiên và gây sự lộn xộn.

Cây cảnh không chỉ đơn thuần là cây tự nhiên, mà chúng còn mang một sự tác động nghệ thuật của con người. Cây cảnh được tạo hình thành những dáng đứng độc đáo, tạo ra một cấu trúc cây chặt chẽ và tuyệt đẹp. Chúng là những tác phẩm nghệ thuật mang trong mình sự sống, đem lại một chủ đề hoặc ý tưởng cụ thể.

Tuổi đời của cây cảnh càng lớn, giá trị càng cao. Cây cảnh đẹp thường là cây cổ thụ nhỏ gọn, thể hiện ý nghĩa bền vững và sự trường tồn.

Tùy thuộc vào từng loại cây cảnh, chúng ta nên chọn các chậu phù hợp và tương xứng để trồng cây. Chậu cảnh đẹp sẽ làm tăng thêm giá trị thẩm mỹ cho cây.

Khi chơi cây cảnh, hãy chắc chắn đặt cây vào đúng vị trí phù hợp, không quan trọng cây có kích thước lớn hay nhỏ, mà phụ thuộc vào không gian sống của bạn. Hãy luôn tận hưởng niềm vui và cảm nhận tuyệt vời mà cây cảnh mang lại.

Thế cây tiêu biểu

Trong thế giới chơi cây cảnh, có vô số những thế cây độc đáo như thế phượng vũ, thế ngũ phúc, thế huynh đệ, thế phụ tử, thế mẫu tử, thế long giáng, thế phượng vũ long đàn, thế bạt phong hồi đầu, thế trực liên chi, thế long ẩn, thế lão mai thế tam đa, thế tứ quý, thế nguyệt ảnh, thế địa đạo huyên nhi, thế phượng rồng sóng đôi, thế đón gió, thế cây chờ đợi, thế ngẫu tự, thế nhà hiền triết và nhiều thế khác. Tất cả những thế cây này thuộc 4 dáng cơ bản: dáng trực (thẳng đứng), dáng xiêu, dáng hoành (ngang) và dáng huyền (chúc xuống).

Dưới đây là ba thế cây cảnh đặc biệt:

• Thế ngũ phúc: Cây có bốn cành và một ngọn với 5 tán lá được xén phắng, ngang bằng, không có tán nào vổng. Mỗi tán lá được chia ra một hướng. Dáng cây này biểu thị năm điều ước muốn đơn giản mà vĩ đại của con người xưa: Phú, Thọ, Khang Ninh, Du Hảo Đức, Khảo Chung Mệnh.
• Thế phượng vũ (chim phượng múa): Cây có bốn cành và một ngọn với 5 tán lá. Cành hồi âm quặt phía sau, tượng trưng cho đuôi chim. Hai cành tả hữu hình thành hai tán lá xòe như hai cánh chim đang múa. Cành ức nhỏ hơn các cành khác, ngọn cây dài vươn lên, tượng trưng cho đầu chim. Dáng cây này có đường đi ngang, hơi chúc xuống, biểu trưng cho con chim phượng hoàng đang múa đón con người và chia sẻ niềm vui với những thành quả tốt đẹp.
• Thế huynh đệ (hoặc huynh đệ đồng khoa): Cây có một gốc và hai thân (có thể trồng ghép hai cây lại thành một gốc). Hai thân cây có chiều cao thấp, kích thước to nhỏ gần như bằng nhau, kề sát nhau một cách duyên dáng. Mỗi thân cây có 5 tán lá xen kẽ nhau. Ngọn cây nhỏ hướng về phía cây lớn như hai anh em, thể hiện mối quan hệ yêu thương đậm sâu.
• Ngoài những thế cây truyền thống trên, người chơi cây cảnh luôn sáng tạo và tạo ra những thế cây độc đáo dựa trên kiểu dáng, lịch sử, văn hóa… Tại triển lãm sinh vật cảnh kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội, nhiều tác phẩm cây cảnh được coi là tuyệt phẩm nghệ thuật nhờ những thế cây độc nhất vô nhị, ví dụ như Cửu long tranh châu, Mộc thạch nghênh phong…

Cây cảnh có độc không?

Thường thì nhiều người nghĩ rằng cây cảnh không có độc, tuy nhiên, gần đây các nhà nghiên cứu thực vật đã khám phá ra rằng có nhiều loài cây cảnh phổ biến ở Việt Nam thực sự có chứa các chất độc. Điều này đã đặt ra một lưu ý quan trọng đối với việc trồng cây cảnh, và các nhà nghiên cứu khuyến cáo rằng chúng nên được trồng trong vườn thuốc đặc dụng, và không nên trồng làm cảnh ở nhà hoặc các nơi công cộng, nhằm tránh nguy cơ ngộ độc khi tiếp xúc hoặc tiêu thụ các phần của cây.

Có nhiều loài cây cảnh phổ biến như Trúc tiền, Mã đào, Hoàng nàn, Thông thiên, Bã đậu, Hồi núi… đã được nhà nghiên cứu phát hiện có chứa các chất độc cực kỳ nguy hiểm. Do đó, việc tìm hiểu và chăm sóc cây cảnh cần được thực hiện một cách cẩn thận và thông qua nguồn thông tin đáng tin cậy.

Để đảm bảo sự an toàn cho mọi người, hãy luôn kiểm tra và tìm hiểu về tính chất và độc tính của cây cảnh trước khi quyết định trồng chúng. Bằng cách tìm hiểu thông tin từ các nhà nghiên cứu và chuyên gia thực vật, chúng ta có thể đảm bảo rằng cây cảnh trong vườn của chúng ta mang lại sự tươi mát và làn gió trong lành, mà không gây hại cho sức khỏe và sự an toàn của mọi người.

Hãy để cây cảnh trở thành món trang trí độc đáo và an lành trong không gian sống của bạn, và hãy luôn nhớ rằng sự tìm hiểu và hiểu biết là yếu tố quan trọng nhất để tận hưởng vẻ đẹp của cây cảnh một cách an toàn và thư thái.

Đọc thêm: Cây Bonsai

Cây Bonsai là gì?

Bonsai là một dạng cây trồng đặc biệt, được đặt trong chậu hoặc khay và được điêu khắc tỉ mỉ để tạo dáng thẩm mỹ độc đáo. Đặc điểm quan trọng của Bonsai là khả năng thu nhỏ cây hoặc nhóm cây trong tự nhiên, giữ lại vẻ đẹp và tính cổ thụ của chúng. Bonsai được trồng trong một chậu, khay hoặc trên đá bằng một phương pháp và nghệ thuật đặc trưng. Nó mang đến một sự kết hợp tinh tế giữa thiên nhiên và nghệ thuật.

Nguồn gốc của thuật ngữ “Bonsai”

Bonsai là thuật ngữ tiếng Nhật, có nguồn gốc từ Hán – Việt “bồn tài”, có nghĩa là “cây con trồng trong chậu”. Đây là một loại cây cảnh nhỏ có dáng cổ thụ được trồng trong chậu cảnh. Cụ thể, từ “Bonsai” có hai phần:

• “Bon”: đề cập đến cái khay, cái chậu – nơi cây được trồng và trưng bày.
• “Sai”: đại diện cho cây, trồng cây – chỉ sự tồn tại của cây trong hình thức nhỏ gọn.

Nghệ thuật bonsai có nguồn gốc từ Trung Quốc cổ đại, và sau đó lan rộng sang Nhật Bản và Hàn Quốc khi người ta khám phá ra sự tồn tại của các cây nhỏ mọc hoang dã trên núi, có nét cổ thụ và sức sống mãnh liệt trong môi trường khắc nghiệt. Những cây này được đem về và trồng trong chậu nhỏ, và qua quá trình cắt tỉa và tạo dáng, chúng trở nên hấp dẫn hơn. Phương pháp này được gọi là Penjing (盆景) hoặc Bồn cảnh, còn được biết đến với tên gọi Hòn non bộ.

Nghệ thuật Bồn cảnh xuất hiện từ thời kỳ đầu của triều đại Hán (khoảng năm 206 TCN – 220). Một trong những truyền thuyết của Trung Quốc kể rằng, trong thời kỳ này, một hoàng đế đã tạo ra một phong cảnh trong sân vườn của mình với núi non, thung lũng, sông hồ và cây cối. Đây là nơi miêu tả cảnh vật trong đế quốc của ông và ông có thể ngắm toàn bộ “vương quốc” thu nhỏ của mình qua khung cửa sổ. Phong cảnh nghệ thuật này chỉ ông sở hữu và không cho phép ai khác ngắm nhìn. Đây chính là truyền thuyết về nghệ thuật tạo hình cây cối, nhà cửa, con người và thú vật ở Trung Quốc.

Các dáng cây Bonsai cơ bản

Trên toàn cầu, nghệ thuật bonsai được phân thành bốn nhóm chính, mỗi nhóm dựa trên chiều cao của cây:

1. Bonsai mini: Cây bonsai có chiều cao dưới 15 cm, thuộc loại rất nhỏ. Thường được trồng trong chậu nhỏ và trưng bày trong nhà.
2. Bonsai nhỏ: Cây bonsai có chiều cao từ 16 đến 30 cm, thuộc loại nhỏ. Đây là kích thước phổ biến và phù hợp để trưng bày trong nhà hoặc vườn nhỏ.
3. Bonsai trung bình: Cây bonsai có chiều cao từ 31 đến 60 cm, thuộc loại trung bình. Đây là kích thước đáng chú ý, thích hợp cho vườn, sân vườn và các không gian rộng hơn.
4. Bonsai lớn: Cây bonsai có chiều cao trên 60 cm, thuộc loại lớn. Thường được trồng trong chậu lớn và đặt ở sân vườn hoặc trước hàng hiên nhà.

Ban đầu, chỉ có 5 kiểu dáng cơ bản của bonsai, bao gồm: thẳng đứng (Chokkan), thẳng đứng phóng khoáng (Moyogi), nghiêng (Shakan), thác đổ (Kengai) và nửa thác đổ (Han Kengai). Tuy nhiên, sau đó đã phát triển nhiều kiểu dáng khác như rễ phủ trên đá (Sekijoju), rễ trong đá (Ishizuke), chổi (Hokidachi), bạt phong (windswept), song thụ và tam thụ (Ikadabuki), thế lùm (clump style), văn nhân (bunjin-gi), thế cành rủ (weeping style), thế gỗ mục (dead wood) và nhóm cây hoặc rừng (Yose Uye).

Để tạo ra những cây bonsai có giá trị, các yếu tố sau thường được xem xét:

• • Cây phải có khả năng đổ nhiều hoa và các bông hoa đó phải có màu sắc đẹp.
  • Lá của cây phải có màu xanh tươi, bóng; kích thước càng nhỏ càng tốt.
  • Thân cây phải phát triển theo hình dạng “đầu voi đuôi chuột” với phần góc lớn hơn phần ngọn. Một cây có thân thẳng và không có sự chênh lệch quá lớn giữa đường kính gốc và phần ngọn sẽ không thể trở thành cây bonsai.
  • Cành và nhánh phải phân chia rõ ràng, phù hợp với kiểu dáng đã định trước. Chúng cần có khả năng sinh trưởng chồi non tốt.
  • Vỏ cây phải có khả năng thu hút ánh nhìn với sự sần sùi và mang đậm nét già nua.
  • Hệ rễ cây cần phải dày, to, với các gân guốc nằm lộ khoảng 1/3 trên mặt chậu.

Thu Hang

Thất bại đơn giản chỉ là cơ hội để ta bắt đầu lại mọi thứ một cách thông minh hơn.

Xem các bài khác