Cây cảnh: Giới thiệu khái quát và lịch sử cây cảnh

Nghệ thuật cây cảnh đã từng đạt đến một thời kỳ hoàng kim đầy sáng tạo và tinh tế trong vùng đất Trung Quốc rộng lớn. Nghệ thuật này không chỉ đơn thuần là việc trồng và chăm sóc cây cối, mà còn là sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật trồng và tạo dáng cây cảnh, đồng thời là sự hòa quyện giữa vẻ đẹp tự nhiên và vẻ đẹp nghệ thuật. Cây cảnh, như một tác phẩm nghệ thuật sống động, lấy nguồn cảm hứng từ tự nhiên và cuộc sống hàng ngày, nhưng lại vượt lên hơn cả hai. Cùng tìm hiểu lịch sử cây cảnh với Codai với nội dung sau.

Bàn luận về cây cảnh và cây trồng trong chậu

Cây cảnh và cây trồng trong chậu là hai khái niệm có mối liên hệ chặt chẽ, nhưng lại có sự khác biệt quan trọng về mục đích và ý nghĩa.

Cây cảnh là gì? Cây cảnh được coi là một loại hình nghệ thuật, nơi sự kết hợp tinh tế giữa kỹ thuật trồng cây và nghệ thuật tạo hình tạo nên những tác phẩm thẩm mỹ độc đáo. “Cây cảnh” chính là “cảnh trong chậu”, nơi mà sự tạo hình và trình diễn của cây cùng với chậu và bàn tạo ra một tác phẩm nghệ thuật toàn diện. Cây cảnh là sự kết hợp hoàn hảo giữa nghệ thuật và kỹ thuật, tạo nên những ý cảnh tuyệt đẹp. Khi thưởng thức cây cảnh, chúng ta có cảm giác như đang bước vào một khung cảnh tự nhiên thu nhỏ, nơi mà tâm hồn được giao du trong bản tình ca thiên nhiên.

Giống như một bức tranh lập thể, cây cảnh mang trong mình vẻ đẹp và sức sống của tự nhiên, nhưng lại vượt lên hơn các khía cạnh đơn thuần của tự nhiên. Nghệ thuật cây cảnh không chỉ đơn giản là việc bắt chước tự nhiên, mà còn sử dụng thủ pháp lãng mạn và tính hiện thực để tạo ra hiệu ứng thẩm mỹ độc đáo. Cây cảnh có thể được trình diễn thông qua những chậu cây cảnh đa dạng về hình dáng và màu sắc, cùng với những chậu non bộ tạo ra những khung cảnh sặc sỡ và phong phú.

Trái ngược với cây cảnh, cây trồng trong chậu nhấn mạnh vào khía cạnh vun trồng và chăm sóc cây để đạt được sản lượng tốt nhất. Mục đích chính của cây trồng trong chậu là để cây phát triển khỏe mạnh, đạt được nhiều hoa và quả. Tuy nhiên, cây trồng trong chậu cũng đòi hỏi việc cắt tỉa và bảo quản để duy trì sự tươi tắn và sức sống của cây, nhưng không nhằm mục đích tạo cảnh quan.

Với bàn luận về cây cảnh và cây trồng trong chậu, chúng ta nhận ra rằng cây cảnh không chỉ là việc trồng cây trong chậu mà là một nghệ thuật tinh tế, một cách để tái hiện và khám phá vẻ đẹp tự nhiên. Qua việc tạo ra những ý cảnh độc đáo và tương tác với chúng, cây cảnh mang đến cho chúng ta một trải nghiệm thẩm mỹ đặc biệt. Cây trồng trong chậu, mặc dù cũng đem lại sự xanh tươi và thú vị, nhưng không thể sánh ngang với cây cảnh trong việc khắc họa và tái hiện cảnh quan tự nhiên.

Nhờ sự kết hợp giữa kỹ thuật trồng cây và nghệ thuật tạo hình, cây cảnh trở thành một tác phẩm độc đáo, kết nối giữa con người và thiên nhiên. Khi ta đắm chìm trong ý cảnh của cây cảnh, ta có thể cảm nhận được sự hài hòa, sự lưu thông của năng lượng và sự sống động của tự nhiên. Đó là một trạng thái tâm trí đặc biệt, khi ta có thể thả mình vào không gian nhỏ bé của chậu cây nhưng lại mang trong mình cả một thế giới lớn.

Cây cảnh trong bức tranh lịch sử của Trung Quốc

Thời kỳ hoàng kim của cây cảnh ở lâm viên Trung Quốc đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo, tinh tế và đậm chất văn hóa của dân tộc. Nó không chỉ thể hiện sự sáng tạo và khéo léo của những người làm vườn, mà còn là một phần quan trọng của di sản văn hóa và nghệ thuật Trung Quốc. Trải qua thời gian, cây cảnh vẫn tiếp tục là một phần không thể thiếu trong cuộc sống và văn hóa của người Trung Quốc, gắn kết con người với thiên nhiên và mang lại sự bình yên và thịnh vượng.

Nghệ thuật cây cảnh không chỉ là việc trồng và tạo dáng cây cảnh mà còn là một tác phẩm nghệ thuật tinh tế, hài hòa giữa tự nhiên và con người. Được coi là một hình thức biểu hiện cao cấp của nghệ thuật trồng cây, nghệ thuật cây cảnh thể hiện sự tinh tế và khéo léo trong việc tạo ra những tác phẩm nghệ thuật sống động.

Các nghệ nhân làm vườn không chỉ sử dụng cây cảnh mà còn kết hợp các yếu tố khác như nước, đá và các phụ kiện trang trí để tạo ra những cảnh quan độc đáo và mê hoặc. Bằng khả năng sáng tạo và khéo léo, họ biến những vật liệu tự nhiên thành những tác phẩm nghệ thuật sống động, mang đến cảm giác tự nhiên và hòa quyện với môi trường xung quanh.

Cây cảnh không chỉ đơn thuần là sản phẩm do con người tạo ra, mà nó còn mang trong mình sự hòa hợp giữa tạo hóa và tinh tế của tự nhiên. Nó không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một biểu hiện của sự tương tác giữa con người và thiên nhiên. Qua nghệ thuật cây cảnh, con người có thể khám phá và thể hiện sự kỳ diệu và sức sống của tự nhiên một cách độc đáo và sáng tạo.

Từ các cành cây uốn lượn đến những hình dạng phức tạp và tinh xảo, nghệ thuật cây cảnh mang đến cho chúng ta một trải nghiệm thẩm mỹ sâu sắc và khám phá vô tận của tạo hóa.

Đời nhà Đường (618 – 907 sau công nguyên)

Nghệ thuật cây cảnh Trung Quốc đã có bắt nguồn từ hơn 1.300 năm trước. Đời Đường (618 – 907 sau công nguyên) là thời kỳ cực thịnh của chế độ phong kiến Trung Quốc, nghệ thuật cây cảnh phát triển khá mạnh mẽ.

Theo các tư liệu cổ, trên những bức bích họa trong thời kỳ 25 – 220 sau công nguyên có vẽ một cái chậu viền tròn trồng 6 cành hoa. Chậu được đặt trên bàn hình vuông, cây, chậu và bàn tạo thành thể tam vị, đây chính là mô hình ban đầu của chậu cây cảnh. Năm 1972, tại Càn Lăng Thiểm Tây, đã có thông tin cho rằng bức tường phía đông ngôi mộ của Thái tử Chương Hoài có vẽ một nàng hầu hai tay nâng một cây cảnh, trong chậu có núi giả và cây nhỏ. Đây là một minh chứng khác cho sự tồn tại và phát triển của nghệ thuật cây cảnh trong thời kỳ Đường.

Nhà thơ nổi tiếng đời Đường là Bạch Cư Dị cũng đã có nhiều câu thơ viết về cây cảnh. Trong những tác phẩm của ông, có thể kể đến những thơ vịnh về núi giả, nơi ông miêu tả vẻ đẹp và ý nghĩa tâm linh của cây cảnh.

Từ những bức bích họa trong ngôi mộ thời Đông Hán cho đến các tác phẩm của Bạch Cư Dị, lịch sử của cây cảnh Trung Quốc đã đi qua nhiều giai đoạn và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa và nghệ thuật của đất nước này. Từ những mô hình đơn giản ban đầu, nghệ thuật cây cảnh đã phát triển và trở thành một biểu tượng văn hóa và sự sáng tạo của người Trung Quốc:

Yên tụy tam thu sắc,

Ba đào vạn cổ ngân.

Tước thành thanh ngọc phiến,

Tiệt đoạn bích vân căn.

Phong khí thông nham huyệt,

Đài văn hộ động ôn.

Tam phong cụ thể tiểu,

Ưng thị Hoa Sơn tôn.

Dịch sang tiếng Việt:

Bình yên màu thu tĩnh lặng,
Ba cánh đào vạn thuở reo vang.
Tước thành như phiến ngọc trong,
Vẻ đẹp vân bích tuyệt vời.

Gió mạnh thổi, hang trên núi đồi,
Rừng rêu phủ kín, cửa hang ngơi.
Ba đỉnh nhỏ bé, nét duyên dáng,
Hoa Sơn vẫn hơn, sắc trời ngời.

Đời nhà Tống (960-1279 sau công nguyên)

Trong đời Tống, nghệ thuật hội họa phát triển vượt bậc, và lý luận hội họa được áp dụng vào nghệ thuật cây cảnh. Cây cảnh được chia thành hai loại chính là chậu cây cảnh và cây cảnh non bộ. Trong bộ tranh “thập bát học sĩ đồ” (tranh về 18 học giả) từ thời Tống được lưu giữ tại Cố Cung, có hai bức tranh vẽ cảnh cây tùng. Những cây tùng này có dáng hình “cành cây ngả ngửa, mảnh như sợi kẽm cong, gốc nhô lên mặt đất, thân già sinh vảy, rõ ràng đã tồn tại vài trăm năm”.

Sau thời Tống Nguyên, sự phát triển của lý luận hội họa trở thành một nguồn tài liệu phong phú cho nghệ thuật cây cảnh. Một ví dụ là bức tranh “trúc khô trên đá” của Triệu Mạnh Phủ từ thời Nguyên, nó thể hiện sở thích của tầng lớp quý tộc và những người trí thức trong thời đại hiện tại.

Trong “Nham Tùng ký”, Vương Thập Bằng, một người từ nước Tống, đã mô tả một cách sống động về cây cảnh cây tùng: “Một người bạn đem cây Nham Tùng đến trồng ở khe Mai, cây mọc thành khóm rễ bám vào đá rậm rạp tốt tươi, cây không cao thân là của cây tùng mà lá lại của cây bách, thế thẳng đứng ẩn chứa muốn chọc trời phủ đất, thuộc cây kỳ lạ, ta rất thích nó, bèn đào lên trồng vào chậu gốm, đặt trong phòng.”

Theo ghi chú trong “Mặc Trang mạn lục”, nhà thơ Tô Thức đã tạo ra một chậu lớn bằng tảng đá trắng đen và đặt tên là “tuyết lãng trai” (phòng sóng tuyết). Điều này cho thấy ông rất đam mê cây cảnh non bộ. Theo các tài liệu nghiên cứu, từ tác phẩm “Cách vật thô đàm” của Tô Đông Pha, thuật ngữ “cây cảnh” đã được sử dụng lần đầu.

Đời nhà Nguyên (1271 – 1368)

Trong thời đại nhà Nguyên, người ta bắt đầu làm cây cảnh nhỏ. Cao tăng Uẩn Thượng Nhân đã du hành khắp các ngọn núi và dòng sông nổi tiếng, mô phỏng tự nhiên để tạo ra những cây cảnh. Ông làm những “ta tử cảnh” (cây cảnh nhỏ) độc đáo và tinh tế. Đinh Hạc Niên, một nhà thơ người dân tộc Hồi cuối thời Nguyên, đã viết bài thơ “Vi Bình Giang Uẩn Thượng Nhân phú ta tử cảnh” (về những cây cảnh nhỏ của Bình Giang Uẩn Thượng Nhân), tán dương sự độc đáo của những cây cảnh nhỏ này.

Đời nhà Minh (1368 – 1644 sau công nguyên)

Trong thời đại nhà Minh (1368 – 1644 sau công nguyên), các tác phẩm viết về cây cảnh bắt đầu xuất hiện. Văn Chấn Hưởng đã viết trong “Trường vật chí – chậu ngoạn”: “Trong thú chơi cây cảnh, cây cảnh đặt trên bàn được xếp hàng đầu, thứ hai là cây cảnh đặt ở sân và nhà thủy tạ”. Trong “Khảo bàn dư sự Ỵ Bồn ngoạn thiên”, Đồ Long đã miêu tả một cách sống động tư thái tạo hình của cây cảnh cây tùng và so sánh nó với các nguyên lý trong hội họa: “Loài cây đẹp xưa nhất như cây tùng Thiên mục, cao chưa đầy thước, thân như cánh tay, lá nhỏ kết thành chùm, tóm lại là dạng nghiêng lệch của Mã Viễn, nắm lấy đỉnh lộ ra của Quách Yến, chất lớp hơi ngửa của Lưu Tùng Niên, kéo lệch mái hiên lên cao của Thịnh Tử Chiêu…”

Trong “Nam thôn tùy bút”, Lưu Đình Kiệt đã viết: “Chu Tam người thành thị chọn lựa cây tùng để cắt tỉa, cây cao chưa đầy thước, mà vẻ đẹp lạ lùng, có thế giống như con rồng có sừng dài trăm thước, phải chăm sóc hàng chục năm mới thành, hoặc cây hơn trăm tuổi đem trồng trong cái ang, cho thêm đá trắng vào, đặt ở trên bàn hay ghế”.

Như vậy, trong thời đại Minh, việc viết văn về cây cảnh trở nên phổ biến hơn. Các tác giả nhấn mạnh vị trí quan trọng của cây cảnh trong việc trang trí và tạo điểm nhấn cho không gian sống. Họ miêu tả chi tiết về tạo hình cây cảnh, đề cao vẻ đẹp và giá trị nghệ thuật của chúng, đồng thời gắn kết cây cảnh với các nguyên tắc và kỹ thuật trong hội họa.

Đời nhà Thanh (1644 – 1911)

Trong thời đại Thanh (1644 – 1911), nghệ thuật cây cảnh đã có bước phát triển đáng kể. Xuất hiện những hình thức mới đa dạng và phong phú, đồng thời các loại thực vật cây cảnh được chia thành các nhóm như “tứ đại gia”, “thất hiền”, “thập bát học sĩ” và cuối cùng là “hoa thảo tứ nhã”.

Trong nhóm “tứ đại gia” – Những cây trong nhóm này thường được coi là quý giá và đại diện cho vẻ đẹp và sự sang trọng, gồm các loại:

• Cây kim tước
• Hoàng dương
• Nghênh xuân
• Nhung châm bách

Nhóm “thất hiền” (những cây trong nhóm này thường mang ý nghĩa về sự thanh cao, tao nhã và bình dị) bao gồm các loại:

• Cây tùng Hoàng sơn
• Bách Anh lạc
• Cây du
• Cây phong
• Đông thanh
• Ngân hạnh
• Tước mai

Nhóm “thập bát học sĩ” (những cây trong nhóm này được xem là biểu tượng của sự học thức và trí tuệ) gồm các loại:

• Cây bách
• Đào
• Hổ thích
• Cát khánh
• Cẩu kỷ
• Đỗ quyên
• Thúy bách
• Mộc qua
• Lạp mai
• Thiên trúc
• Sơn trà
• Tùng la hán
• Hải đường tây phủ
• Trúc đuôi phụng
• Tử vi
• Thạch lựu
• Lục nguyệt tuyết
• Hoa dành dành

Cuối cùng, nhóm “hoa thảo tứ nhã” (những cây trong nhóm này thường được trồng để tạo ra sự tươi mát và sắc màu rực rỡ trong không gian cây cảnh) bao gồm các loại:

• Cây lan
• Cúc
• Thủy tiên
• Xương bồ

Cuối đời Thanh, Trung Quốc đối mặt với cuộc xâm lược của chủ nghĩa đế quốc và nội chiến kéo dài, dẫn đến sự suy thoái của nghề cây cảnh. Tuy nhiên, sau khi nước Trung Quốc được thành lập, chính phủ đã áp dụng chính sách bảo hộ và phát triển di sản văn hóa, và điều này đã đem lại một sự sống mới cho nghệ thuật cây cảnh, kế thừa và phát triển bộ môn nghệ thuật lâu đời này.

Nhờ vào các hoạt động giao lưu nghệ thuật và triển lãm trong và ngoài nước, cây cảnh đã trở thành một phong trào lan tỏa rộng lớn. Các cơ quan, xí nghiệp, trường học và thậm chí các gia đình đều tham gia vào việc trồng cây cảnh và phát triển nghệ thuật cây cảnh. Thời kỳ này được gọi là “trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng“, thể hiện sự phát triển đa dạng và sự cạnh tranh sôi nổi trong nghệ thuật cây cảnh.

Thông qua việc trưng bày và trao đổi kiến thức, nghệ thuật cây cảnh đã tiếp nhận những ý tưởng mới và kỹ thuật tiên tiến từ các nước khác. Điều này đã làm cho nghệ thuật cây cảnh Trung Quốc trở nên phong phú và đa dạng hơn bao giờ hết.

Mức độ lan tỏa của “cây trồng trong chậu”

Vào cuối thời Đường và đầu thời Tống, nghệ thuật trồng cây trong chậu đã xuất hiện tại Trung Quốc và sau đó truyền đến Nhật Bản. Tại Nhật Bản, hình thức này được gọi là “cây trồng trong chậu” hoặc “bon sai” và đã phát triển rất nhanh chóng.

Đến đầu thế kỷ 20, nghệ thuật bon sai Nhật Bản đã trở thành một hiện tượng được truyền bá ra châu Âu. Người dân châu Âu và Mỹ dần dần trở nên quen thuộc và yêu thích nghệ thuật cây trồng trong chậu này. Do đó, trong suốt thời gian qua, nhiều nước châu Âu và Mỹ vẫn gọi “cây cảnh” là cây trồng trong chậu.

Gần đây, thông qua các hoạt động giao lưu quốc tế và thương mại mậu dịch, nghệ thuật cây cảnh bắt nguồn từ Trung Quốc đã được công nhận và lan rộng trên toàn cầu. Những tác phẩm nghệ thuật cây cảnh độc đáo và tinh tế đã thu hút sự quan tâm và tán dương từ cộng đồng nghệ sĩ và người yêu thích cây cảnh trên khắp thế giới.

Hành trình nghệ thuật và lịch sử cây cảnh từ Trung Quốc đến Nhật Bản và sau đó lan tỏa trên toàn cầu là một minh chứng cho sức mạnh và ảnh hưởng của nghệ thuật và văn hóa. Nó đã tạo ra một sự kết nối văn hóa giữa các quốc gia và mang đến một hình thức nghệ thuật tự nhiên và tinh tế cho mọi người trên khắp thế giới.

Uyên Nhi

Your everday morning will decide who you are in the future, because “Every morning you have two choices: continue to sleep with your dreams or wake up and chase them” Kristin, sophisticated gal.

Xem các bài khác