• Nguồn: [Ebook] The Unexpected Houseplant: 220 Extraordinary Choices for Every Spot in Your Home – Tovah Martin
• Biên tập: Dũng Cá Xinh (Tháng 02/2022)
• Dịch: Vui Nguyễn 

English

CITRUS

EVERY HOUSE HAS its own aroma. Open the door, breathe in, and that’s the essence of home. Some smell like freshly baked bread; others are perfumed by cologne. Mine is gently flavored by the scent of plants growing. To everyone else, it’s an indescribable composition of intermingling aromas, like when the orchestra tunes up. But I can always pick out the components. When the citrus is in blossom, there’s no question in my or anybody else’s mind—a certain scent is topmost. I can usually follow my nose directly to the soloist.

Growing citrus feels like a privilege. Something about it smacks of aristocracy or indulgence, or perhaps folly. But citrus might well be the “on-ramp” that beckons many newbies to try their hand at attaining a green thumb. I can’t say that it really seduced me. But I also admit there’s a heady quality inherent in pointing to the citrus when people close the front door behind them in autumn, take a deep breath, and inquire into the source of the scent. I try not to seem glib as they sample the citrus’s wares, but I also drop considerable hints about how easily just about anyone can have that perfume.

A south window is not essential to secure the fragrance. Your citrus will chug along reasonably well in a bright east- or west-facing window (I find that west tends to be brighter in autumn and winter, when citrus need light most). But the more light you give a citrus, the better it will perform. And south offers a stronger chance of increasing the brightness. In autumn, that means a bumper crop of blossoms. We’re talking sparkling white flowers that vary in size, depending on the fruit you’re growing, but top out at one inch (2.5cm) or so, even if you’re hosting a Ponderosa lemon.

Physically, citrus flowers are neither here nor there on the beauty meter. You certainly would never stop in your tracks to gawk. Throw in the fragrance, however, and it is a different story entirely. Even though I harbor an admittedly opinionated nose, citrus passes muster with flying colors. Indeed, my nose is drawn to it. Rather than cleaning house and instead of washing  vegetables for dinner, I find myself with my face half-buried in the citrus blossoms, stalled in sensual bliss.

That universal two-thumbs-up aroma happens in autumn. Until winter, the fruit crop won’t be ripe or ready or much more than in the early developmental stages. But for me, the flowers are sufficiently rewarding. And, theoretically, fruit will come later.

All citrus plants go into more or less dwarf mode when grown indoors in a container. (In other words, don’t worry that you’ll be juggling a full-blown tree someday.) However, that’s not to say they’re tight little nuggets by anyone’s definition. With the possible exception of kumquats (Fortunella hindsii and Fortunella margarita are usually the kumquats available in containers) and their hybrids, citrus tend to make gangly, unstatuesque plants unless you inflict some extremely brutal shearing (I love to prune, but even I don’t have the stomach to do the swipes in its formative stages that a citrus needs to become a swan). Without a whole lot of intervention, Ponderosa Lemon (Citrus ponderosa) can become a fairly good-looking individual. Plus, it tends to fruit early in its lifespan. But dwarf by a Ponderosa lemon’s standards is too much of a handful for the average home. We’re talking about a plant that will rapidly require a 12-inch (30cm) or larger container and 3 to 4 feet (90–122cm) of headroom. After all, it has to shoulder fruits that can tip the scales at five pounds. It should be noted that Ponderosa lemons have an ultra-thick skin and are pithy inside; they are not the best for eating. But if you want something larger than life, this is the baby for you. Most other lemons, limes, and oranges lack grace and tend to drop lower leaves as houseplants.

But if you’re dying to grow your own orange juice, I’m not going to be the one to talk you down. So here’s the scoop on indoor citrus. Although I am admittedly keeping my citrus more for blossoms than fruit, if my goal was for the table, I’d veer toward a kumquat. I think Roger Swain, host of the PBS series The Victory Garden and hands-down expert on growing fruit indoors, would bear me out on this. Without Florida sunshine, most citrus don’t make the grade taste-wise. Kumquats are naturally on the sour side anyway, so they don’t get demerits for lacking sweetness. They also tend to be compact, productive, and fairly good-looking in a home. A runner-up (and more readily available from your average garden center) would be the Calamondin Orange, × Citrofortunella microcarpa, thought to be a hybrid between a kumquat and a tangerine (alias Mandarin orange). Many indoor gardeners feel it is one of the easier citrus to entertain.

When grown in containers, citrus can be bears. They like cool winter temperatures, but very chilly conditions will bind up trace elements and inhibit their absorption. I would say that 50°F (10°C) would be the lowest the thermometer should sink on a regular basis, but most citrus prefer 55°F to 65°F (12–18°C). As far as fertilizing goes, this is a glaring case where the organic approach achieves better results than citrus grown in soilless mix. Citrus plants demand a broad spectrum of trace elements to do their thing. If deprived of iron, copper, zinc, and manganese, the foliage will yellow and become misshapen or the fruit will be lacking or deformed. Throwing on the trace elements can lead to overload, which is equally counterproductive. Organic commercial growers generally add compost to the soil and use seaweed fertilizer. This is worth a try indoors, as well. Considering that gardening remains a competitive sport for some, citrus is an excellent forum for trumping your friends and neighbors. As for me, a blissful nose is enough.

But if you’re dying to grow your own orange juice, I’m not going to be the one to talk you down. So here’s the scoop on indoor citrus. Although I am admittedly keeping my citrus more for blossoms than fruit, if my goal was for the table, I’d veer toward a kumquat. I think Roger Swain, host of the PBS series The Victory Garden and hands-down expert on growing fruit indoors, would bear me out on this. Without Florida sunshine, most citrus don’t make the grade taste-wise. Kumquats are naturally on the sour side anyway, so they don’t get demerits for lacking sweetness. They also tend to be compact, productive, and fairly good-looking in a home. A runner-up (and more readily available from your average garden center) would be the Calamondin Orange, × Citrofortunella microcarpa, thought to be a hybrid between a kumquat and a tangerine (alias Mandarin orange). Many indoor gardeners feel it is one of the easier citrus to entertain.

When grown in containers, citrus can be bears. They like cool winter temperatures, but very chilly conditions will bind up trace elements and inhibit their absorption. I would say that 50°F (10°C) would be the lowest the thermometer should sink on a regular basis, but most citrus prefer 55°F to 65°F (12–18°C). As far as fertilizing goes, this is a glaring case where the organic approach achieves better results than citrus grown in soilless mix. Citrus plants demand a broad spectrum of trace elements to do their thing. If deprived of iron, copper, zinc, and manganese, the foliage will yellow and become misshapen or the fruit will be lacking or deformed. Throwing on the trace elements can lead to overload, which is equally counterproductive. Organic commercial growers generally add compost to the soil and use seaweed fertilizer. This is worth a try indoors, as well. Considering that gardening remains a competitive sport for some, citrus is an excellent forum for trumping your friends and neighbors. As for me, a blissful nose is enough.

Citrus species

• ALSO CALLED: kumquat, lemon, lime, orange

FLOWERS	White and small, but outrageously fragrant
FOLIAGE	Glossy deep green
OTHER ATTRIBUTES	Edible fruit
SIZE	Depends on the citrus, but generally 30 inches (76cm) and up in height
EXPOSURE	Sunny south or bright east or west
WATER REQUIREMENTS	Moderate; do not overwater
OPTIMUM NIGHTTIME TEMPERATURE	55–65°F (12–18°C)
RATE OF GROWTH	Slow
SOIL TYPE	Rich organic potting soil with compost included
FERTILIZING	In early spring, summer, and late autumn, but also as needed in winter to keep foliage green
PROBLEMS	Yellowing foliage, mealy bugs, aphids, spider mites

Tiếng Việt

CITRUS (CHI CAM CANH)

MỖI NGÔI NHÀ ĐỀU CÓ mùi thơm riêng. Mở cửa, hít thở hương thơm và đó là bản chất của một ngôi nhà. Một vài căn nhà có mùi hương của bánh mì mới nướng; những ngôi nhà khác lại có mùi hương của nước hoa. Căn nhà của tôi có mùi hương nhẹ nhàng của cây cỏ đang phát triển. Đối với người khác, đó là mùi hương khó để diễn tả, là sự kết hợp của các loại hương liệu đan xen, giống như một dàn hợp xướng. Nhưng tôi có thể phân biệt được mỗi một loại mùi. Khi cam quýt ra hoa, tôi hay bất kỳ ai khác đều công nhận— đây là mùi hương top đầu. Tôi thường có thể trực tiếp tìm ra mùi hương của những “nghệ sĩ độc tấu”.

Trồng cam quýt giống như một đặc ân. Có điều gì đó về nó mang đậm dấu ấn của các tầng lớp quý tộc hoặc sự đam mê, hoặc có thể là điên rồ. Nhưng cam quýt cũng có thể là loài cây đưa những tấm chiếu mới đến “con đường” trồng cây chuyên nghiệp. Tôi không thể nói rằng nó thực sự quyến rũ tôi. Nhưng tôi phải thừa nhận rằng cam quýt có một phẩm chất nổi bật vốn có khi mọi người đóng cửa lại, hít thở sâu và tìm hiểu nguồn gốc của mùi hương lúc thu đến. Tôi cố gắng không phóng đại mùi hương này nhưng tôi cũng đưa ra những gợi ý đáng kể về việc ai cũng có thể sở hữu loại mùi hương đó một cách dễ dàng.

Không nhất thiết phải trồng chúng bên cửa sổ hướng Nam. Cam quýt vẫn sẽ phát triển khá tốt khi sống bên cửa sổ hướng Đông hoặc hướng Tây sáng sủa (tôi thấy rằng hướng Tây thường có nhiều ánh sáng hơn vào mùa thu và mùa đông, thời điểm chúng cần ánh sáng nhất). Bạn càng cung cấp nhiều ánh sáng cho cây có múi, chúng sẽ càng phát triển tốt hơn. Và hướng Nam thường mang đến cường độ ánh sáng mạnh mẽ hơn. Mùa thu là mùa mà hoa nở rộ. Chúng ta đang nói đến những bông hoa trắng lấp lánh, tùy thuộc vào giống cây bạn đang trồng mà cam quýt sẽ có kích thước hoa khác nhau, nhưng độ dài của hoa cũng chỉ tầm một inch (2,5cm) hoặc dài hơn chút, kể cả bạn đang trồng chanh Ponderosa.

Về ngoại hình, hoa cam quýt không góp mặt trong quy chuẩn sắc đẹp. Bạn chắc chắn sẽ không bao giờ phải dừng lại trên đường và ngẩn ngơ ngắm nhìn hoa. Tuy nhiên, hãy thử hương thơm của chúng và đó là một câu chuyện hoàn toàn khác. Mặc dù tôi được xem là có cái mũi rất kén mùi hương, nhưng hương thơm của cam quýt vẫn có thể chinh phục được tôi. Thật vậy, tôi bị thu hút bởi mùi hương đó. Thay vì dọn dẹp nhà cửa và rửa rau cho bữa tối, tôi lại cắm cúi trong đám hoa cam hoa quýt, mắc kẹt trong niềm hạnh phúc với hương thơm mê mẩn này.

Hương thơm phổ biến này sẽ chỉ có vào mùa thu. Đông đến, cam quýt thường vẫn chưa chín mà mới chỉ đang ở giai đoạn phát triển. Nhưng đối với tôi, hoa của chúng đã đủ xứng đáng. Và về mặt lý thuyết, quả sẽ được hình thành sau giai đoạn ra hoa.

Tất cả các cây họ cam quýt ít nhiều đều sẽ rất thấp nếu chúng được trồng trong trong các chậu cây được đặt trong nhà. (Nói cách khác, đừng lo lắng nếu một ngày nào đó bạn có một cái cây lùn.) Tuy nhiên, không phải vì thế mà chúng là những cái cây nhỏ. Ngoại trừ các loại quất (Fortunella hindsii và Fortunella margarita thường là những giống quất được trồng trong chậu) và các giống lai của chúng, cam quýt vẫn có thể trông rất thô kệch và xấu xí nếu bạn không cắt tỉa chúng một cách quá tàn bạo (tôi thích cắt tỉa, nhưng tôi không dám động đến cái cây đang trong giai đoạn phát triển thành một con thiên nga). Nếu không cần can thiệp nhiều, Ponderosa Lemon (Citrus Aoerosa) có thể trở thành một cái cây khá đẹp. Thêm vào đó, nó có xu hướng kết trái sớm. Nhưng tiêu chuẩn bản thu nhỏ của chanh Ponderosa quá ít đối với những ngôi nhà trung bình. Chúng ta đang nói về một loại cây cần một cái chậu 12 inch (30cm) hoặc lớn hơn và một khoảng trống từ 3 đến 4 feet (90–122cm). Rốt cuộc, nó phải địu bao nhiêu quả mới có thể nặng tới 5 pound. Cần lưu ý rằng chanh Ponderosa có vỏ cực dày và bên trong có màu vàng đục; ăn không ngon. Nhưng nếu bạn muốn một cái gì đó lớn hơn trong cuộc sống, đây là đứa bé dành cho bạn. Hầu hết các loại chanh và cam đều không quá duyên dáng và có xu hướng ít rụng lá khi được trồng trong nhà.

Nhưng nếu bạn đang muốn trồng một cây cam của riêng mình, thì tôi không phải người sẽ cho bạn thông tin đâu. Đây là tin sốt dẻo về các loại cam quýt trồng trong nhà. Mặc dù phải thừa nhận rằng tôi trồng cam quýt chỉ để thưởng thức hương thơm của nó thay vì lấy trái, nhưng nếu mục tiêu của tôi là cây để bàn, tôi sẽ chuyển hướng sang một cây quất. Tôi nghĩ rằng Roger Swain, người dẫn chương trình của loạt phim PBS Khu vườn chiến thắng và là chuyên gia về trồng cây ăn quả trong nhà, sẽ khiến tôi hài lòng. Nếu ở Florida không có ánh nắng mặt trời thì hầu hết các loại cam quýt sẽ không có mùi vị ngon. Quất có vị chua tự nhiên nên không bị chê vì thiếu ngọt. Chúng cũng nhỏ nhắn, năng suất và khá đẹp nếu trồng trong nhà. Xếp thứ hai (và có sẵn trong các vườn ươm loại trung bình) sẽ là Calamondin Orange, × Citrouckynella microcarpa, chúng được cho là giống lai giữa quất và quýt (bí danh Mandarin orange). Nhiều người làm vườn trong nhà cảm thấy đây là một trong những loại cây có múi có giá trị giải trí cao.

Khi trồng trong chậu, cam quýt là những chú gấu. Chúng thích nhiệt độ mát mẻ vào mùa đông, nhưng nếu quá lạnh các nguyên tố vi lượng sẽ liên kết lại với nhau và ức chế sự hấp thụ của chúng. 50°F (10°C) sẽ là mức nhiệt thấp nhất, nhưng hầu hết các loại cây có múi thích từ nhiệt độ từ 55°F đến 65°F (12–18°C). Đối với bón phân, các biện pháp hữu cơ cho kết quả tốt hơn so với khi cam quýt được trồng trong hỗn hợp không đất. Thực vật có múi cần nhiều nguyên tố vi lượng để thực hiện công việc của mình. Nếu thiếu sắt, đồng, kẽm và mangan, lá sẽ vàng và biến dạng hoặc quả sẽ nhỏ hoặc biến dạng. Bón nhiều nguyên tố vi lượng cũng có thể dẫn đến quá tải, điều này cũng phản tác dụng. Những người trồng cam hữu cơ với mục đích thương mại thường thêm phân trộn vào đất và sử dụng phân bón rong biển. Loại này cũng đáng để thử khi trồng cây trong nhà. Làm vườn có thể được coi là một môn thể thao cạnh tranh đối với một số người, cam quýt cũng là một chủ đề tuyệt vời để bắt chuyện với bạn bè và hàng xóm. Còn với tôi, được ngửi mùi hương của chúng thôi đã là tuyệt lắm rồi.

CÁC LOẠI CÂY THUỘC CHI CAM CANH

• HAY CÒN GỌI LÀ: quất, chanh, cam

Dũng Cá Xinh

Có những ngày mưa gió, ngày nắng chói chang nhưng khi mở cửa ra hàng hoa dại vẫn nằm đó dưới bậc thềm. Không nhạt không úa mà vẫn còn vẻ tươi trong như ngày nào.

Xem các bài khác