Shopee Cỏ Dại
Lazada Cỏ Dại
Tiki Cỏ DạiHọ Orchidaceae - Họ Lan
Một đời với Phragmipedium
Th8
MỘT ĐỜI VỚI PHRAGMIPEDIUM (Bản đầy đủ)
Tác giả: Chuck Acker
Lớn lên trong một gia đình kinh doanh lan, ngay từ những ngày bé tôi đã không có hứng thú với những giống lan hài. Thành thật thì tôi thấy nó thật xấu xí, nhỏ bé, một sự phản ứng không có gì là lạ khi còn là một đứa trẻ cách đây 30 năm. Song hình ảnh cha tôi và các đồng sự của ông khi họ quây quần chung quanh để ngắm nghía một cây với những bông hoa rời rạc lại khiến tôi có ấn tượng vô cùng sâu sắc, rồi tôi tự hỏi những cái cây lạ kỳ này có gì mà lôi cuốn họ vậy? Thật là khó thể tưởng tượng, đến một ngày chính tôi lại bị chúng thôi miên. Đó chính là, một kỷ niệm nồng ấm khi tôi thực hiện một cuộc hành trình vào thế giới kỳ bí của những phương cách trồng loài Lan lai từ Phragmipedium, bằng những cố gắng để xử lý một cách hoàn hảo trong quá trình nuôi trồng chúng từ việc xử lý nước cho đúng tiêu chuẩn đến cách làm thế nào để chúng ra hoa tốt nhất.
Vào năm 1960, chúng tôi có một nhà kính có diện tích trên một nghìn mét vuông dành để trồng hàng ngàn cây Cattleya, Cymbidium và Phalaenopsis cho hoa để bán buôn ra thị trường hoa cắt cành. Ở đó chỉ có một luống trồng loài Lan hài Paphiopedilum. Những năm tháng sau, tôi chuyển từ trồng lan cắt cành để bán buôn sang trồng những cây Lan bán lẻ trực tiếp ra thị trường. Những luống trồng lan trước đây chuyển dần sang trồng các loài Lan mới và sôi động hơn. Trong số các loài Lan này, tôi trồng các loài Lan lai tạo khác nhau thuộc Paphiopedilum và Phragmipedium, mà trước đó tôi chưa từng thấy. Tôi lập tức bị thu hút bởi giống Phragmipedium, và khi nó ra hoa thì tôi bị thu hút sự chú ý vào những giống lan hài. Vào thời điểm đó, tôi không có nhiều thông tin về giống lan nổi tiếng này.
Cha tôi nghỉ hưu vào năm 1990 và việc kinh doanh này được chuyển giao lại cho chị gái tôi là Nancy và chồng chị ấy, Stan Skolaski. Sự thay đổi ấy, là cơ sở hình thành nên những suy nghĩ mới và cách làm mới, có những cải tiến phương pháp thực hiện để gia tăng các giống lan. Chúng tôi đã thỏa thuận sẽ tập trung vào các giống lan hài, đặc biệt là giống Phragmipedium, nhằm có được bộ sưu tập lớn hơn giống lan quý giá này để đưa ra thị trường. Nancy và Stan giao cho tôi công việc là thực hiện kế hoạch lai tạo, mà trước đó không lâu chúng tôi chỉ lai tạo được dưới 50 loài thì sau một năm chúng tôi đã lai tạo được 200 loài.
Nuôi trồng cây Lan hài
Ngay từ khi chúng tôi đưa ra hàng ngàn cây Lan con ra thị trường thì kèm theo đó cũng là hàng loạt những thách thức đi kèm. Trong quá khứ, trồng lan lấy hoa cắt cành thì trên một cây, chẳng cần mất nhiều công để làm mới chúng, vẫn có thể khai thác trong nhiều năm. Vì không có kinh nghiệm trong lĩnh vực trồng các loài thuộc phragmipedium từ lúc gieo hạt cho đến khi cây Lan cho hoa, tôi đã phải nghiền ngẫm kiến thức từ những cuốn sách, trao đổi với bạn bè, từ đó tôi đã thu lượm được khá nhiều kinh nghiệm.
Điều làm tôi ngạc nhiên nhất là, hầu hết những gì tôi đọc được, nghe được đều không thật sự phù hợp với tình trạng và môi trường của chúng tôi. Một khi đưa thêm những cây Lan vào vườn mình, không ai đặt ra các thông số để theo dõi. Mọi điều kiện của môi trường luôn giữ một vai trò trong việc xác định làm thế nào để cây Lan của mình thích ứng với nó. Thí dụ, nếu như bạn tưới quá nhiều nước cho nó thì bạn phải trồng nó nơi có nhiều ánh sáng hơn; hoặc, nếu như thời tiết nơi đó lạnh thì bạn phải để cho cây Lan được khô hơn. Với những kiến thức cơ bản như vậy, tôi luôn lường trước mọi tình huống và định ra một chương trình từ vấn đề cơ bản nhất. Sự bền bỉ và sự siêng năng của tôi làm cho các cây Lan phragmipedium phát triển nhanh và mạnh khỏe.
Chất trồng
Chìa khóa để trồng thành công bất kỳ loài Lan nào, không kể bạn trồng ở nhà hay trong nhà kính, thì cũng phải bắt đầu bằng việc lựa chọn chất trồng cho đúng. Thử thách lớn nhất của tôi là trộn chất trồng tốt nhất thích hợp với điều kiện thay đổi thời tiết từng tháng và điều kiện ánh sáng chiếu theo hướng chệch tây, để làm thế nào chúng nhận được ánh sáng suốt cả tuần lễ không có nắng. Tôi đã tìm được một loại chất trồng có lỗ như vậy vừa là để chúng thoát nước nhanh lại vừa giử được độ ẩm. Loại chất trồng này còn phải đáp ứng yêu cầu phải khô trong phạm vi một tuần lễ trong điều kiện tối nhất và cho phép nó thoáng khí để cây không bị khô hơn mức mình mong đợi, dưới bất cứ lý do nào. Sau 4 năm rút kinh nghiệm từ các loại chất trồng khác nhau, đến bây giớ tôi tin là tôi đã có thích hợp với môi trường trong nhà kính của tôi, và cho khách hàng của tôi dùng trồng lan ở nhà.
Tôi chia thành phân chính của hỗn hợp dùng cho phragmipedium gồm: 5 phần vỏ cây có kích thước nhỏ, 5 phần vỏ cây có kích thước trung bình, ba phần đá xốp, 2 phần than củi, ¼ phần là vỏ sò được nghiền nát để đạt độ acid vừa phải. Dùng hỗn hợp chất trồng này cho phép chúng ta kiểm soát hoàn toàn tình trạng nước của cây Lan, bất kể khí hậu quanh năm như thế nào. Bởi vậy, bất kỳ cây Lan phragmipedium nào được trồng bằng hỗn hợp này đều có thể đặt chúng trong một cái đĩa không sâu, chứa nước quanh năm. Chất trồng thô, có thể thoát nước nhanh cho phép bốc hơi nhanh trên bề mặt chậu, điều đó sẽ làm cho nước trong đĩa nhanh cạn. Vì thế, nó ta cần phải bổ xung thêm nước cũng như phân thường xuyên hơn. Xử dụng chất trồng hỗn hợp còn có tác dụng tránh cho rễ lan ít bị hư hỏng, dù cho cây Lan được trồng ở nơi có mưa nhiều.
Chất trồng hỗn hợp còn có ưu điểm nữa là cho phép chúng ta thay chậu cho những cây phragmipedium trưởng thành sau mỗi hai năm mà không ảnh hưởng gì đến việc phát triển của nó. Những cây phragmipedium nhỏ của tôi thường được thay chậu cứ mỗi năm hoặc 18 tháng. Thông thường những cây Lan trưởng thành tôi dùng loại chậu có đường kính 6 inches (trên 15 cm). Khi cây Lan đã phát triển mạnh, khi một cây phragmipedium trồng trong chậu 6 inches trở nên khá chật chội, trong hầu hết các trường hợp là thời điểm tốt để tách chiết chúng. Song, thời điểm cây Lan của tôi có thể đạt được đến kích thước này thì lúc đó nó cũng đã được đưa ra thị trường rồi.
Tưới nước
Do thời tiết tại khu vực của chúng ta thường thay đổi các yếu tố về nhiệt độ, độ ẩm và cường độ sáng cho nên việc tưới nước thường xuyên phải theo mùa. Nói cách khác, loài phragmipedium cần phải được giữ ẩm quanh năm, đặc biệt độ ẩm phải tăng lên vào mùa hè nóng cần tưới nước cho cây phragmipedium từ ba đến bốn lần trong một tuần vào mùa này, trong khi đó chỉ cần tưới hai lần trong tuần vào những ngày râm, tối của mùa thu và mùa đông. Bởi vì, các chất trồng sẽ khô một cách nhanh chóng, nó đòi hỏi chúng ta tăng cường việc tưới nước để cung cấp thêm oxygene cùng với các chất khoáng và làm trôi đi những chất đã bị phân hủy. Việc làm này cũng sẽ giúp cho việc trao đổi ion tốt hơn khi xử dụng các khoáng chất có trong nước và trong phân bón. Những nhà trồng lan ở bất cứ đâu có thể nghĩ rằng, chúng ta có thể tránh được việc tưới nhiều nước chỉ bằng cách dùng những chất trồng nặng như đá xốp (Rockwool) hoặc hỗn hợp dựa trên than bùn. Nhưng, xin nhớ rằng, đây là vùng Wisconsin, mà ở đó mùa hè rất ngắn và chúng ta phài dành những ngày còn lại của năm để chờ cây Lan được khô hẳn.
Trong quá khứ, tôi đã từng pha nước mưa với nước máy có chất lượng tốt, nhưng khó khăn là mấy năm qua trời mưa ít quá, vì vậy việc trữ nước là một thử thách. Hỗn hợp một lượng ít ỏi nước mưa với nước có chất lượng tốt, làm cho thành phần khoáng trong nước tăng lên. Do không tích đủ lượng nước mưa, tôi bắt đầu bổ sung vào nước có chất lượng cao với loại nước thẩm thấu ngược (RO). Tôi phát hiện ra là những cây Lan lai từ phragmipedium rất thích hợp với loại nước có nhiều khoáng chất, đặc biệt là calcium và magnesium, chừng nào chúng vẫn giữ được ở mức độ an toàn. Mục tiêu là cung cấp cho những cây phragmipedium lai với nước có hàm lượng khoáng chất thấp trong suốt cả năm. Tôi cũng nhận ra rằng phragmipedium thích hợp với độ pH ở mức trung bình hoặc thấp hơn một chút. Điều chỉnh các thành phần trong nước để có nước có chất lượng không khó, ta có thể chế tạo một thùng chứa nước có hai ngăn. Làm nóng nước ở một ngăn và nước thẩm thấu ngược ở ngăn bên kia. Ta trộn lẫn hai loại nước này để điều chỉnh độ pH cũng chất khoáng không khó, chỉ cần điều chỉnh cái van thôi. Cuối cùng, một phần nước có chất lượng tốt với hàm lượng calcium và magnesium được pha với nước thẩm thấu ngược (RO) ta đạt được dưới 100 phần triệu (ppm) tổng số chất rắn thải ra (TDS). Loại nước được pha trộn này chứa lượng calcium và magnesium cần thiết cho cây qua mỗi lần tưới. Kết quả là, tốc độ phát triển của cây Lan nhanh hơn, lá dầy hơn mà không có lá nào bị vàng úa, thối nhũn, bộ rễ khỏe hơn.
Dinh dưỡng cho lan Phragmipedium
Có lẽ do kết quả khi sử dụng nước có hàm lượng khoáng thấp, cách dùng phân bón của chúng tôi được xác định một cách rất đơn giản, đó là nối quan hệ trực tiếp tới tần suất tưới nước. Chúng tôi bón phân cho cây Lan vào lần tưới nước thứ ba. Vì vậy, trong suốt thời kỳ phát triển mạnh vào mùa hè, lúc đó việc tưới nước cho phragmipedium cần nhiều hơn, vì vậy số lần bón phân cũng tăng lên với tần suất 1 lần/tuần. Khi thời tiết chỗ chúng tôi chuyển sang cuối thu và mùa đông, mức độ tăng trưởng của cây Lan chậm lại thì việc tưới nước cũng giảm đi. Rồi thì việc bón phân cũng giảm theo.
Những người trồng lan hầu như đều có những loại phân bón ưa thích, họ tuân thủ những nguyên tắc để thích hợp với môi trường và khí hậu của riêng nơi đó. Sau khi thử nghiệm hàng loạt các thương hiệu khác nhau theo khuyến cáo, chúng tôi nhận thấy rằng loài Lan Phragmipedium phát triển mạnh với nhãn hiệu Peat-Lite Special 20-10-20 và nhãn hiệu Peters 20-20-20 dùng cho mọi mục đích. Phụ thuộc vào mùa trong năm, tôi dùng xen kẽ giữa loại 20-20-20 có urea và loại 20-10-20 không có urea. Tôi tin là urea là cần thiết nếu được dùng có chừng mực và chỉ được áp dụng và mùa hè, đó là thời gian cây Lan phát triển mạnh nhất. Sự tổng hợp của phân bón là bao gồm cả loại phân và các thành phần nhằm đạt được 100 ppm nitrogen trong suốt cả năm. Đối với những người trồng lan trong nhà, có thể làm cân bằng cách dùng ½ thìa súp phân 20-20-20 hoặc 20-10-20 pha với 5 ga-lông nước.
Khu vực trông Phragmipedium
Nhà kính của chúng tôi làm bằng kính nhưng tuy nhiên cũng không làm cho nhiệt tăng lên nhiều, chúng tôi nhận thấy chúng không phân tán đều ánh sáng. Mặc dù đối với những cây nhỏ, chúng phát triển nhanh ở nơi có nhiều bóng râm. Tôi cũng nhận thấy các cây trưởng thành hấp thụ ánh sáng cao một cách đáng kinh ngạc. Chỉ vào mùa hè, khi mà nhiệt độ lên cao, chúng tôi phải che bớt để tránh bị vàng lá. Hầu hết thời gian trong năm, các cây Pragmipedium trưởng thành đều nhận được lượng ánh sáng như những cây cattleya trưởng thành, đương nhiên là cả hai loài này chúng tôi đều trồng trong cùng một nhà kính. Ở vùng Trung tây, chúng tôi xin đề nghị những nhà vườn hãy trồng phragmipedium ở cửa sổ hướng nam hoặc hướng tây để thỉnh thoảng ánh sáng có thể chiếu trực tiếp vào cây Lan. Những cây Lan nhận được nhiều ánh sáng hơn, đồng thời cũng cần được tưới nước và bón phân nhiều hơn, kết quả là chúng sẽ phát triển và ra hoa nhanh hơn.
Bởi vì hầu hết các cây lai Pragmipedium trưởng thành hoặc sắp ra hoa của chúng tôi được trồng chung với Cattleya, chúng nhạy cảm với sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm. Nhiệt độ ban ngày trong nhà kính vào mùa hè có thể đạt tớ 100 oF (khoảng 37 oC), mặc dù tôi đã mở hết cửa trên mái. Nhiệt độ ban đêm vào mùa hè thường dưới 60 đến trên 50 (oF). Nhiệt độ ban ngày vào mùa đông ta điều chỉnh để đạt được sự chênh lệch khoảng 10 độ, tức là suốt đêm có nhiệt độ 58oF (khoảng 10 oC).
Phragmipedium có thể chấp nhận nhiệt độ cao về mùa hè khi với không khí luân chuyển và độ ẩm thích hợp. Trong nhà kính của chúng tôi, không khí trong sạch thì có thừa, không khí được đưa tới từ cái quạt gắn phía trên đầu. Việc làm cho không khí luân chuyển có tác dụng tốt làm cho lá cây Lan khô nhanh trước khi trời tối của một ngày ngắn của mùa thu và mùa đông. Điều này giúp ta tránh được bệnh tật cho lan như bệnh anthracnose (bệnh thối nhũn), đó là một bệnh thường thấy đối với Phragmipedium.
Chúng tôi nhận ra rằng nhiệt độ thấp vào ban ngày và ban đêm làm cho màu đỏ cam của cây Phragmipedium besseae cũng như các cây lai từ đó rực rỡ hơn, mặt khác giúp cho các thành phần của bông hoa như hình dáng, độ dày của cánh hoa đẹp hơn. Những nhà trồng lan nên ghi nhớ điều này để chuẩn bị cho những kỳ triển lãm sau, tức là hạ thấp nhiệt độ ngay khi nụ hoa đã nhú ra. Rất may là cứ vào mùa triển lãm thì lại có nhiều cây phragmipedium ra hoa, trùng hợp với mùa triển lãm.
Đã 20 năm trôi qua kể từ ngày tôi chăm sóc cây phragmipedium đầu tiên, giống này đã quyến rũ, thuyết phục tôi khởi sự một kế hoạch sưu tập và lai tạo cho bản thân tôi cũng như góp phần phát triển kinh tế gia đình. Những cây Phragmipedium và những cây lai của chúng tôi đã đưa đi khắp đất nước, đó là sự ghi nhận của mọi người trong số những người nuôi trồng giống này. Giống Phragmipedium đã tạo nên một sự đột biến một khi xét đến màu sắc, hình dạng và kích thước của nó trong suốt thập kỷ qua. Cách nuôi trồng mà ông Ackers viết trong tạp chí Orchids là nhắm đến loài Phragmipedium besseae và các cây lai đa hệ. Chúng tôi xin nhấn mạnh thêm về kết quả tăng kích thước hoa, các lá đài và cánh hoa có bản rộng hơn cũng như làm sao cho cây Lan phát triển nhanh và có thể ra hoa nhiều lần trong năm. Công cuộc kinh doanh của chúng tôi về loài lai Phragmipedium có mối quan hệ rất tốt với các nhà vườn, và sẽ nỗ lực hết mức để có thể tranh đua với giống Phalaenopsis đang rất phổ biến hiện nay./.
Ảnh trong bài: Lan Phragmipedium của Hoàng Lê
