Paphiopedilum malipoense Chen & Tsi

Paphiopedilum malipoense Chen & Tsi

Nhập đề

M. Feng, nhà làm vườn Trung quốc đã sưu tập được một loài ở Yunnan, một tỉnh ở vùng tây nam Trung quốc vào đầu tháng Mười một năm 1947. Mặc dù đã có ít nhất một cây mẫu được tìm thấy trong vườn thảo mộc của trường đại học Bắc Kinh, nhưng loài Paph. malipoense cho mãi đến năm 1984 vẫn chưa được mô tả một cách chính thức. Trong văn bản gốc của Chen & Tsi đã đề xuất, loài Paph. malipoense là một loài trung gian giữa giống Paphiopedilum và giống Cypripedium. Cho đến khi cây Lan này ra hoa, Paph. malipoense vẫn thường được coi là một biến loài của Paph. wardii ở Trung quốc, một sự hiểu sai lệch chỉ dựa trên sự tương đồng về tính chất thực vật lúc ban đầu.

Nguồn gốc tên gọi

Paphiopedilum malipoense là tên gọi của một viên quận trưởng quận Malipo, Wenshan, tỉnh Yunnan, Trung quốc, mà cây mẫu nguyên thủy được tìm thấy ở đó.

Mô tả

Paphiopedilum malipoense là cây thuộc họ thảo mộc, mọc nơi có nhiều mùn từ lá cây.  Là một loài thân rễ được kéo dài, nhiều u cục, thân rễ có đường kính 2,0 tới 3,5 mm. Mỗi một thân mọc lên mang trên nó có 6 -7 lá hình thuôn đến hình ê-lip thuôn. Lá dầy, hướng lên trên một chút, đo chiều dài được 23 cm và rộng 2,5 đến 4,0 cm. Lá có màu xanh đậm, mặt trên của lá có đốm rõ, mặt dưới có những chấm đỏ đía và có gân nổi rõ, đầu lá ít nhiều cũng nhọn và không đối xứng. Cán hoa dài đến 80 cm, màu nâu đỏ. Lá bắc gập lại, dài 4,5 cm, ánh xanh, có đốm đỏ tía, bên ngoài có lớp lông tơ, riềm lá cũng có lông mịn. Mỗi vòi hoa thường chỉ có một hoa, đo chiều ngang được 13 cm. Lá đài sau hình ê-lip giống mũi mác, dài 4,5 cm, rộng 1 cm, và đầu tạo thành một mũi nhọn. Lá đài kép, có kích thước gần bằng lá đài sau, hình ô-van giống mũi mác, đầu mút gập lại tới hai lần, mặt ngoài có hai đường gân. Các lá đài đều có lông tơ ở riềm, lông ở mặt ngoài mịn, mặt trong đầy lông nhưng lơ thơ. Các cánh hoa có kích thước như lá đài sau, hình trứng ngược, đầu hơi nhọn, có lông tơ ở cà hai mặt. Riềm của cánh hoa cũng có lông min như ở lá đài. Phần chân phía bên trong của môi có lông tơ, môi dài 4,0 đến 4,5 cm, mép cuộn vào bên trong. Môi có màu xanh lá với những đường vân sẫm màu hơn. Nhìn phía trước của túi, phần mép có khía. Miếng nhịp lép có hình ô-van, gần như hình thoi, dài 1,3 cm, rộng 1,1 cm, màu trắng ở phần chân, xa dần ra đỉnh có màu nâu pha đỏ . Phần gốc có cuống phụ và riềm có lông, mặt ngoài có một đường gân, phần bên trong có bốn chỗ lồi ra, hai ở phần đầu và hai ở phần chân. Các cánh hoa và lá đài pha màu xanh lá, với những đường vân màu đỏ tía, phần chân có nhưng chấm đỏ hoặc đỏ tía.

Phân bố và thói quen sinh trưởng

Paphiopedilum malipoense có nguồn gốc ở vùng tây nam Trung quốc và miền bắc Việt Nam. Ban đầu người ta tìm thấy chúng ở gần quận Malipo, ngay trên biên giới phía bắc Việt Nam, trên độ cao 1.300 đến 1.600 m. Fowlie đã từng cho biết ông ấy tìm thấy loài này trên độ cao 670 đến 790 m. Chúng sinh trưởng ở rìa của cao nguyên Guizhou, miền đông nam tỉnh Yunnan, tây bắc tỉnh Guangxi, Trung quốc và miền bắc Việt Nam trên biên giới chung giữa hai nước. Loài lan này sống trên những giải đá vôi dựng đứng, dưới bóng loang lổ của những cây tre. Người ta thường tìm thấy chúng ở những vị trí hướng đông gần những dòng suối nhỏ, nơi nước mưa chảy xuống mặt đá từ trên đỉnh. Những dòng suối nhỏ này chảy đi, hơi nước bốc lên tạo thành sương nhất là vào ban đêm, cung cấp độ ẩm quanh năm cho cây Lan, ngay cả vào mùa khộ. Paphiopedilum malipoense mọc trên rêu và những lá cây mục gần những dòng suối nhỏ này, với bộ rễ bám vào mặt dưới của cái phiến đá và tiếp tục bò lan ra các hốc đá khác.

Mùa ra hoa

Nếu trong tự nhiên, Paph. malipoense ra hoa từ tháng Ba qua tháng Năm, thì trong điều kiện nuôi trồng trong vườn, được biết chúng ra hoa từ mùa thu qua mùa hè.

Các biến loài và biến thể

Paphiopedilum malipoense var. hiepii (Averyanov) Cribb

Paphiopedilum jackii var. hiepii (Averyanov) Koopowitz

Dẫn nhập

Paphiopedilum malipoense var. hiepii ban đầu được Averyanov mô tả là một loài lai tạo tự nhiên, bản mô tả đó dựa trên cây được sưu tập ở tỉnh Tuyên Quang, một tỉnh ở bắc Việt Nam. Sự nghi ngờ quan trọng nhất về sự tồn tại của việc phân loại này là dựa trên bản mô tả đầu tiên, đến ngày nay được nhiều người chấp nhận rằng cây Lan này được Averyanov dựa trên bản mô tả của ông ấy là một mẫu đã bị biến thể, đó là Paph. malipoense var. jackii. Tên của cây Lan biến thể này được đặt tên để vinh danh nhà thực vật học Việt Nam là ông Nguyễn Tiến Hiệp.

Paphiopedilum maliopense var. jackii (Hua) Avryanov

Cùng loài:

Paphiopedilum jackii Hua

Dẫn nhập

Mặc dù Paphiopedilum jackii đã được mô tả là một loài tự thụ phấn trên cơ sở các cây Lan được tìm thấy ở Yunnan và Wenshan, miền nam Trung Hoa, không còn nghi ngờ gì nữa rằng đây là một biến loài của Paph. malipoense. Paph. malipoense var. jackii khác với Paph. malipoense chính là những đốm màu hạt dẻ trên hoa, nhịp lép màu trắng, và sự nhuộm màu của lá. Dù sao, các đặc tính cũng khác khi ta xét một cách tổng quát, khi chúng sống trong tự nhiên so với cây định danh Paph. malipoense. Do sự khác nhau đó mới có tên jackii để vinh danh  Dr. Jack Fowlie.

Averyanov thông báo rằng ông ta và đồng nghiệp của mình đã tìm thấy Paph. jackii ở tỉnh Tuyên Quang của Việt Nam, trên độ cao 500 đến 600 m, trên những ngọn đồi đá vôi, được bao phủ bởi cây rừng nguyên sinh. Trong môi trường sinh trưởng như thế này, các cây Lan được phát triển trong các hốc đá vôi. Các cây Lan mọc dưới những tán cây ở lưng chừng triền núi ở hướng đông bắc. Theo Averyanov, không thấy có cây nào mọc trên những độ cao cao hơn như đã nói. Sự phân bố này ở Việt Nam được giới hạn bởi các sông Gâm và Nang (?), và hệ thống đá phiến sét, đá sa thạch của Pia Ouac, San Sao và Lung Ni Nung. Độ cao tăng lên từ 1,000 đến 1,500 m. Những trở ngại về địa lý này có thể giải thích vì sao sự phân loại này có giới hạn ở miền bắc Việt Nam, mặc dù có thể tìm thấy nơi sinh trưởng của chúng ở nơi khác nữa.

Paphiopedilum malipoense forma concolor Braem

Loài này cũng thuộc hình thái albino. Các cây này khác với những cây nguyên gốc chỉ là về màu sắc, hoa, vòi hoa và lá của nó thiếu màu đỏ của da./.

Lê Quỳnh

“Hạnh phúc là biết mình thực sự cần cái gì và có được cái mình cần. Những cái bạn thực sự cần và bạn đang có có thể là những điều rất giản dị xung quanh bạn: một sớm mai thức dậy bạn thấy khỏe mạnh không đau yếu và ngắm một bông hoa nở bên cửa sổ, bạn ăn một bữa ăn ngon và đầm ấm với những người thân, bạn uống một tách trà nóng với một người bạn tri kỷ để cùng nhau hàn huyên, tâm sự…”

Xem các bài khác